شرح وتفسيرحکمت 213 نهج البلاغه

ناطقان: نهج البلاغه با مرور قرنها نه تنها تازگی و جذابیت خویش را حفظ کرده که فزونتر ساخته است و این اعجاز نیست مگر به سبب ویژگی هایی که در شکل و محتوا است ، این امتیاز را جز در مورد قرآن نمی توان یافت که در کلام امام علی (ع) درباره قرآن آمده است : « ظاهره انیق و باطنه عمیق، لاتفنی عجائبه و لاتنقضی غرائبه » قرآن کتابی است که ظاهری زیبا و باطنی عمیق دارد، نه شگفتی های آن پایان می‎پذیرد و نه اسرار آن منقضی می‎شود . در سخن مشابهی نیز آمده است : « لاتحصی عجائبه و لاتبلی غرائبه » نه شگفتی های آن را می‎توان شمرد و نه اسرار آن دستخوش کهنگی می‎شود و از بین می‎رود .


سخنان امام علی (ع) در فاصله قرن اول تا سوم در کتب تاریخ و حدیث به صورت پراکنده وجود داشت . سید رضی در اواخر قرن سوم به گردآوری نهج البلاغه پرداخت و اکنون بالغ بر هزار سال از عمر این کتاب شریف می‎گذرد .هرچند پیش از وی نیز افراد دیگری در گردآوری سخنان امام علی (ع) تلاشهایی به عمل آوردند ،اما کار سید رضی به خاطر ویژگی هایی که داشت درخشید و ماندگار شد، چون سید رضی دست به گزینش زده بود.

 شرح و تفسير حکمت 213 نهج البلاغه

امام علی (عليه السلام) فرمودند: أَغْضِ عَلَى الْقَذَى وَالاَْلَمِ تَرْضَ أَبَداً.
چشم خود را بر خاشاك رنج ها فرو بند تا هميشه راضى باشى.


امام علی (عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه اش دستور بسيار خوبى براى تحصيل آرامش در زندگى مى دهد و مى فرمايد: «چشم خود را بر خاشاك و رنج ها فرو بند تا هميشه راضى باشى»; (أَغْضِ عَلَى الْقَذَى وَالاَْلَمِ تَرْضَ أَبَداً).

«أَغْضِ» از ريشه «اغضاء» به معناى نزديك كردن پلك هاى چشم به يكديگر است بى آنكه كاملاً آن را ببنديم، ازاين رو آن را در فارسى به فرو بستن ترجمه مى كنند. «قَذَى» به معناى خاشاك و اشياى ريزى است كه در چشم مى افتد و چشم را ناراحت مى كند و «أَلَم» به معناى درد و رنج است.

اشاره به اين كه زندگى انسان در اين جهان به هر حال آميخته با ناراحتى هايى است و شايد هيچ كس را نتوان پيدا كرد كه از چيزى ناراحت نباشد; گاه مشكلاتى براى خود مى بيند و گاه براى فرزندان و بستگان، يا دوستان، يا همشهريان، يا هموطنان و امثال آن و اگر انسان تاب تحمل هيچ مشكلى را نداشته باشد و در برابر هر مشكلى بى تابى و جزع و فزع كند، هرگز رضايت خاطر و آرامش روح پيدا نخواهد كرد، بنابراين انسان بايد صبور و شكيبا و داراى تحمل باشد تا بتواند آرامش خود را در زندگى حفظ كند و از حيات خود راضى و از نعمت هاى پروردگار خشنود باشد و گرنه اين بى تابى ها ممكن است سر از شكايت از پروردگار درآورد و سعادت انسان را بر باد دهد.

در تعدادى از نسخ نهج البلاغه مانند نسخه ابن ميثم و منهاج البراعة و همچنين علامه مجلسى در بحارالانوار كه مستقيماً از نهج البلاغه نقل كرده اند به جاى «وَالاَْلَمِ» «وَاِلاّ لَمْ» آمده است كه مفهوم جمله چنين مى شود: «چشم خود را بر خاشاك فرو بند وگرنه هرگز رضايت خاطر پيدا نخواهى كرد». اين نسخه مناسب تر به نظر مى رسد، زيرا چشم فرو بستن از قذى (خاشاك) مفهوم روشنى دارد; امّا چشم فرو بستن از اَلَم (درد و رنج) مفهوم مناسبى ندارد. انسان درد و رنج را بايد تحمل كند نه آنكه چشم بر آن فرو بندد. اضافه بر اين آهنگ جمله نيز با نسخه اخير مناسب است نه با نسخه قبل. افزون بر اين در نهج البلاغه نيز امام(عليه السلام) تعبيرى دارد كه مناسب نسخه دوم است آنجا كه مى فرمايد: «وَأغْضَيْتُ عَلَى الْقَذى وَشَرِبْتُ عَلَى الشَّجا; چشم بر خاشاك فرو بستم و با گلويى كه استخوان در آن گير كرده بود جرعه تلخ حوادث را نوشيدم».

ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه خود شعر مناسبى از يكى از شعراى عرب نقل كرده است كه مى گويد: إذا أنْتَ لَمْ تَشْرَبْ مِراراً عَلَى الْقَذى *** ظَمِئْتَ وَأيُ النّاسِ تَصْفُو مَشارِبُهُ اگر خاشاك را در آب نوشيدنى خود تحمل نكنى هميشه تشنه خواهى ماند و كدام انسان است كه هميشه نوشابه اش صاف باشد. شاعر ديگرى مى گويد وَمَنْ لَمْ يَغْمِضْ عَيْنَهُ عَنْ صَديقِهِ *** وَعَنْ بَعْضِ ما فِيهِ يَمُتْ وَهُوَ عاتِبٌ كسى كه نسبت به عيوب دوستش اغماض نداشته باشد از دنيا مى رود در حالى كه دائماً در حال سرزنش كردن است. در حديثى از مستطرفات سرائر مى خوانيم كه امام صادق(عليه السلام) از پدر بزرگوارش امام باقر(عليه السلام) نقل مى كند: «أكْثَرُ أهْلِ الْجَنَّةِ الْبُلْهُ; بيشترين بهشتيان افراد كم خرد هستند». راوى عرض مى كند: منظورتان ابلهان و افراد مجنون و بيمار است؟ امام(عليه السلام)مى فرمايد: «نه» «الّذينَ يَتَغافَلُونَ عَمّا يَكْرَهُونَ يَتَبالَهُونَ عَنْهُ; منظورم كسانى است كه در برابر عوامل ناراحتى تغافل مى كنند و خود را به بى خبرى مى زنند».