عوارض سوء مصرف مكمل‌ها

ناطقان: ویتامین‌ها ترکیبات آلی هستند که به مقدار جزئی برای سوخت و ساز مواد غذایی و اعمال حیاتی بدن لازم هستند، متأسفانه امروزه شاهدیم که برخی افراد خودسرانه از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده می‌کنند تا دچار کمبود این مواد نشوند و این مصرف را تا جایی ادامه می‌دهند که علائم مسمومیت با مقادیر بالای این ویتامین‌ها در آنها بروز پیدا می‌کند.

برای آشنایی با علائم ناشی از مسمومیت با مقادیر بالای ویتامین‌ها و حد مجاز مصرف ویتامین‌ها با هادی اسماعیلی متخصص فارماکوتراپی و عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و نرگس جوزدانی متخصص تغذیه و رژیم درمانی گفت‌وگو کردیم که در ادامه مشروح آنها را می‌خوانید.

بلایی که با سوء مصرف ویتامین‌ها گریبانگیر شما می‌شود + حد مجاز مصرف
آزادانه بودن توزیع و فروش ویتامین‌ها در کشور

هادی اسماعیلی متخصص فارماکوتراپی و عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به آزاد بودن توزیع و فروش ویتامین‌ها در کشور اظهار کرد: توزیع و فروش ویتامین‌ها در کشور آزاد است، اما افراد در زمینه مصرف ویتامین‌ها باید آگاهی لازم را پیدا کنند.

بیشتر بخوانید: علائم هشدار دهنده‌ای که به شما می‌گویند کمبود ویتامین دارید

وی بیان کرد: اینکه بدن ما غیر از مصرف مواد غذایی روزانه، نیازمند ویتامین‌ها و مکمل‌ها است یا خیر، پرسشی است که هنوز فردی پاسخی قطعی برای آن پیدا نکرده است، برخی اشخاص بر این باورند که مواد غذایی در کشور‌هایی که مردم تغذیه مناسب دارند به اندازه کافی حاوی ویتامین‌ها و املاح معدنی است.
کدام ویتامین‌ها RDA دارند؟

این متخصص فارماکوتراپی افزود: ما برای برخی ویتامین‌ها مانند B۱، B۲، B۳، B۴، B۹، B۱۲ پارامتری به نام RDA را تعریف می‌کنیم که این پارامتر به میزان مجاز مصرف روزانه اشاره دارد، RDA برای فردی بالغ، مذکر، سفید پوست و  دارای وزن ۸۰ کیلوگرم تعریف می‌شود.

اسماعیلی تاکید کرد: اگر شرایط فرد تغییر پیدا کند مانند اینکه او باردار یا شیرده باشد، RDA با مقدار عادی متفاوت می‌شود، رژیم غذایی ایرانیان به گونه‌ای است که در آن مقدار فیبر و کربوهیدرات فراوان و میزان پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت کم است بنابراین ما در کشور با کمبود آهن، روی و ویتامین D بیشتر مواجه هستیم.

وی تصریح کرد: برخی اشخاص بر این باورند که افرادی که تغذیه‌ای مناسب دارند، بیشتر هم مکمل مصرف می‌کنند، که این گفته از نظر اقتصادی منطقی است، به طور کلی ما باید ویتامین‌ها را به شکل درست و اصولی مصرف کنیم تا با عوارض ناشی از سوء مصرف آنها روبرو نشویم.

این متخصص فارماکوتراپی گفت: ما برای گروهی دیگر از ویتامین‌ها مانند بیوتین و ویتامین B۵، مقدار مصرف مناسب (Adequate Intake) را تعیین می‌کنیم بنابراین برای این دسته از ویتامین‌ها RDA مطرح نمی‌شود، زیرا ما هیچ بیماری مشخص شده را نداریم که بر اثر کمبود ویتامین‌های این گروه ایجاد شود.

بلایی که با سوء مصرف ویتامین‌ها گریبانگیر شما می‌شود + حد مجاز مصرف

اسماعیلی اظهار کرد: میزان مجاز مصرف روزانه ویتامین B۱ برای بزرگسالان روزانه حدود ۲ میلی‌گرم است، ولی امروزه در بازار فرآورده‌های این ویتامین به شکل ۱۰۰ یا ۳۰۰ میلی‌گرمی وجود دارد، در گذشته دوز‌های ۴۰۰، ۶۰۰ و ۸۰۰ واحدی این ویتامین هم در بازار موجود بود، اما امروزه با توجه به مطالعات انجام شده مشخص شد که مصرف روزانه مقادیر بیشتر از ۴۰۰ واحد ویتامین B۱ همه عوامل مرتبط با مرگ و میر را در افراد افزایش می‌دهد؛ بنابراین اکنون این ویتامین در مقادیر بیشتر از ۴۰۰ واحد تولید نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: فقر ویتامین ب۱۲ چه بلایی سر بدن می‌آورد؟

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ویتامین‌های محلول در آب ایمن هستند، بیان کرد: ویتامین‌های محلول در آب نسبت به ویتامین‌های محلول در چربی ایمنی بیشتر دارند، یعنی اگر ویتامین‌های محلول در آب در مقادیری حدود ۱۰ تا ۱۰۰ برابر RDA مصرف شوند، باز هم علائم سمی را در افراد ایجاد نمی‌کنند، اما ما ویتامین‌های محلول در آب را هم داریم که اگر بیشتر از حد مجاز مصرف شوند، عوارضی ناگوار را به همراه دارند.
عوارض سوء مصرف ویتامین C

این متخصص فارماکوتراپی افزود: امروزه ثابت شده است که اگر بزرگسالان روزانه بیشتر از هزار میلی‌گرم ویتامین C را مصرف کنند احتمال بروز سنگ‌های کلیوی از جنس کلسیم اگزالات در آنها افزایش پیدا می‌کند، ویتامین C در مسیر متابولیسم خود اگزالات تولید می‌کند که این اگزالات باید از طریق ادرار دفع شود، اما وقتی غلظت اگزالات از حدی بالاتر می‌رود به شکل کلسیم اگزالات در ادرار رسوب می‌کند.

بیشتر بخوانید: مصرف بیش از اندازه "ویتامین C "با بروز اسهال در ارتباط است
عوارض سوء مصرف ویتامین B۶

اسماعیلی تاکید کرد: زنان باردار برای جلوگیری از بروز حالت تهوع و استفراغ روزانه مجاز هستند که حداکثر ۱۰۰ میلی‌گرم ویتامین B۶ را دریافت کنند، در ایران دوز ویتامین B۶ نجویز شده ۴۰ میلی‌گرم است که زنان باردار باید روزانه سه عدد از این ویتامین را مصرف کنند بنابراین میزان مصرف روزانه ویتامین B۶ در زنان باردار ۲۰ میلی‌گرم از حد مجاز بیشتر است.

وی بیان کرد: مصرف مقادیر بیشتر از صد میلی‌گرم ویتامین B۶ در روز عوارضی مانند حساسیت به نور و نوروپاتی را به همراه دارد، از سوی دیگر ثابت شده است که مصرف روزانه بیش از صد میلی‌گرم ویتامین B۶  نیاز بدن به اسیدفولیک را افزایش می‌دهد.

  این متخصص فارماکوتراپی گفت: مصرف اسید فولیک به میزان مناسب در دوران بارداری در پیشگیری از نقص تکامل لوله عصبی جنین موثر است، بنابراین اگر زنان باردار همراه با مصرف مقادیر بالایی ویتامین B۶ میزان اسیدفولیک دریافتی خود را افزایش ندهند در معرض خطر قرار می‌گیرند.

وی تصریح کرد: حد مجاز مصرف فولیک اسید یا ویتامین B۹ روزانه  ۴۰۰ میکروگرم است، برخی افراد معتقدند که مصرف مقادیر زیاد ویتامین B۹ احتمال ابتلا به سرطان سینه و کولون را در افراد افزایش می‌دهد، اما این گفته هنوز اثبات نشده است.

بلایی که با سوء مصرف ویتامین‌ها گریبانگیر شما می‌شود + حد مجاز مصرف

این متخصص فارماکوتراپی گفت: دوز سمی استامینوفن چهار گرم است، طبق مطالعات انجام شده مصرف مقادیر زیاد ویتامین A احتمال ابتلا به سرطان‌ها را در افراد افزایش می‌دهد، همچنین استفاده دوز‌های بالای این ویتامین برای زنان باردار نقص خلقتی را در جنین به همراه دارد، از دیگر عوارض مصرف مقادیر بالای ویتامین A می‌توان به خشکی و ترک خوردن پوست، افزایش آنزیم‌های کبدی و بی‌اشتهایی اشاره کرد.

اسماعیلی اظهار کرد: خوشبختانه می‌توانیم دوز ویتامین D را در خون افراد اندازه‌گیری کنیم و بر اساس آن بگوییم که آیا فرد دچار کمبود این ویتامین است یا خیر؟

وی بیان کرد: اگر در آزمایش خون، میزان ویتامین D کمتر از ۳۰ واحد باشد فرد به کمبود این ویتامین دچار است، ولی اگر میزان این ویتامین بین ۳۰ تا ۵۰ باشد، این ویتامین در محدوده عادی قرار دارد، مقادیر بالاتر از ۵۰ واحد ویتامین D می‌تواند اشخاص را در معرض مسمومیت قرار دهد و مقادیر بالاتر از ۱۰۰ واحد این ویتامین با ظاهر شدن علائم سمیت در اشخاص همراه است.

اسماعیلی یادآوری کرد: مصرف مقادیر بالای ویتامین D احتمال شکستگی استخوان‌ها را در افراد افزایش می‌دهد همچنین استفاده دوز‌های بالای این ویتامین سبب می‌شود که کلسیم در عروق رسوب کند، به طور کلی ویتامین‌های محلول در چربی اگر بین یک تا ۱۰ برابر RDA مصرف شوند علائم سمیت در افراد بروز پیدا می‌کند.

بلایی که با سوء مصرف ویتامین‌ها گریبانگیر شما می‌شود + حد مجاز مصرف
درد معده، ارمغان تلخ سوء مصرف ویتامین C

همچنین در ادامه نرگس جوزدانی متخصص تغذیه و رژیم درمانی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: از جمله عوارض ناشی از سوء مصرف این ویتامین  می‌توان به حالت تهوع یا استفراغ و درد‌ها و گرفتگی‌های معده اشاره کرد، دریافت زیاد روی (زینک) هم علائمی مانند سوء مصرف ویتامین C را در  افراد ایجاد می‌کند.

وی بیان کرد: دریافت مقادیر زیاد سلنیوم نقشی مؤثر در ریزش مو  و بروز خستگی و اختلالات عصبی در افراد دارد.
علائم ناشی از مسمومیت با ویتامین D

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی افزود: به طور کلی افرادی که دچار کمبود ویتامین D هستند باید به مدت هشت هفته، هفته‌ای یک عدد قرص ۵۰ هزار ویتامین D را مصرف کنند، این اشخاص پس از این مدت باید آزمایش بدهند تا اگر علائم کمبود در  آنها برطرف شده است تنها ماهی یک عدد قرص ۵۰ هزار ویتامین D را  استفاده کنند.

جوزدانی یادآوری کرد: از عوارض شایع مصرف مقادیر فراوان ویتامین‌ها می‌توان به اختلال در خواب و تمرکز و بی‌قراری اشاره کرد، مصرف دوز‌های بالای اسید فولیک در زنانی که اقدام به بارداری می‌کنند ولی پس از گذشت چند ماه باردار نمی‌شوند و همچنان مصرف مقادیر بالای اسید فولیک را ادامه می‌دهند کمبود ویتامین B۱۲ را در آنها پنهان و کم خونی نهفته ایجاد می‌کند.