آسیب‌پذیری‌ بافت‌های فرسوده

ناطقان: مخاطرات طبیعی از مهم ترین عوامل تخریبی سکونتگاه‌های انسانی شناخته شده اند که در این میان، زلزله مخرب‌ترین پدیده طبیعی بوده و به علت گستردگی قلمرو، کثرت وقوع و همچنین وسعت و شدت خساراتی که وارد می‌سازد یکی از شناخته شده ترین بلایای طبیعی جهان است؛ همچنین بسیاری از بلایای طبیعی در جهان در مناطق شهری اتفاق می‌افتد و هرساله میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

پژوهشی که در خصوص " ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده شهر کاشان ناشی از خطرات زلزله" توسط تیم پژوهشگران متشکل از یونس غلامی(استادیار گروه جغرافیا و طبیعت گردی)، محسن شاطریان(دانشیار گروه جغرافیا و طبیعت گردی) و احمد علی‌بیگی(دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا)، با محدوده مورد مطالعه شهر کاشان و بافت‌های فرسوده این شهر بر مبنای شاخص‌های شورای عالی شهرسازی و معماری ایران انجام شده، نشان می‌دهد:« شهر کاشان با داشتن ۷۵۴۳ هکتار بافت فرسوده که در مکان‌های مختلفی از شهر قرار دارند، بیشترین کاربری مسکونی با کیفیت پایین ابنیه، بافت‌های تاریخی،‌اراضی مخروبه، عمر زیاد ساختمان‌ها و معابر تنگ و باریک که در معرض آسیب‌پذیری بیشتر ناشی از زلزله نسبت به سایر مناطق شهری قرار دارند که در میان بافت‌های فرسوده، مرکز شهر با بیشترین و در پایین‌ترین درجه از آسیب‌پذیری قرار گرفته اند.»

در این پژوهش در ارتباط با شهر کاشان آمده است:« شهر کاشان که یکی از شهرهای تاریخی و قدیمی منطقه و ایران است، از بافت‌های فرسوده شهری زیادی برخوردار است و از جانب دیگر گسل قم که یکی از گسل‌های خطرناک محسوب می‌شود از قسمت جنوب شهر گذشته و قسمت اعظم شهر در رنج درجه یک زلزله قرار می‌گیرد. تاریخ گواه آن است که زمین‌لرزه‌های متعدد در طول تاریخ شهر کاشان را ویران و خسارات جبران ناپذیری به این شهر وارد کرده است که بیشتر آنها از قرن نهم الی قرن نوزدهم اتفاق رخ داده از جمله زلزله ۱۷۷۵ میلادی که به ویرانی ۶۰۰ خانه و کشتن ۱۲۰۰ نفر منجر شده است و زلزله ۱۱۷۸ میلادی ۸۰۰۰ تن را به کام مرگ کشانده است.»

در این پژوهش یافته‌ها نشان می‌دهند:« رشد جمعیت و گسترش سکونتگاه‌ها روی نواحی پرمخاطره،‌ اثر حادث طبیعی را در جوامع صنعتی و به ویژه کشورهای پیشرفته و جهان سوم افزایش داده است. از طرف دیگر اغلب شهرهای  کشورهای در حال توسعه با مسئله سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت های فرسوده مواجه اند. شکل‌گیری و رشد این سکونتگاه ها به دلایلی از جمله ساخت‌ و سازهای شتابان و خارج از عرف ساختمانی، از جمله مسائل تهدید کننده برای اجتماعات ساکن در آنها محسوب می‌شود.

امروزه، بافت‌های فرسوده شهری بنا به مشکلاتی مانند سرانه‌های خدماتی، نفوذ پذیری پایین به داخل بافت، وجود کاربری‌های ناسازگار، فقدان فضای سبز کافی، بدنه‌های فرسوده، کیفیت ضعیف بناها، ریزدانگی بناها، تراکم بالای جمعیت، فقر اجتماعی- فرهنگی، وجود آسیب‌های اجتماعی در بافت‌، آسیب‌های بیشتری ناشی از زلزله دریافت می‌کند که میزان تلفات انسانی و آسیب‌های کالبدی بیشتری در قبال دارد.»

در نتایج این پژوهش آمده است:« آسیب‌پذیری شهری در مقابل حوادث طبیعی مانند زمین لرزه تابعی از رفتارهای انسانی هست و پدیده ای است که همواره سکونتگاه های بشری را مورد تهدید قرار داده است وموجب آسیب‌پذیری آنها می‌گردد. میزان آسیب‌پذیری شهری ناشی از زلزله در مناطق شهری با بافت فرسوده و تاریخی که از قدمت بیشتری برخوردار بوده از بافت کالبدی نامقاوم و کیفیت ابنیه پایین، مصالح کم‌دوام، عدم دسترسی به فضای باز، شبکه معابر تنگ و باریک، تراکم جمعیتی بالا و ... از مشخصات عمده این بافت‌هایند، بیشتر است.»

این پژوهش در شماره بیست و یکم مجله مخاطرات محیط طبیعی منتشر شده است.