چرابایددرحالت بیماری خداراشکرکنیم؟

ناطقان: شیوع ویروس کرونا سبک زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. افرادی که در شرایط عادی به کسب‌وکار خود می‌پرداختند و یا به امور خانوادگی خود مشغول بودند، این روزها در خانه خود بیمارانی دارند که باید در عین رعایت اصول بهداشتی، از آن‌ها پرستاری کنند.

در این شرایط، آشنایی با رویکرد اسلام نسبت به موضوع بیماری و بیماران و همچنین شناخت مسئولیت‌های خانوادگی در مقابل فرد مریض می‌تواند سبک زندگی‌ها را تصحیح کند و در عین حال که آرامش و آسایش را در خانه‌ها جاری می‌کند، موجب آرامش روانی افراد شود.

خبرگزاری ما در گفت‌وگویی که با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه و محقق دینی انجام داده به بررسی شرایط بیمار و وظایف و مسئولیت‌های شرعی انسان در مواقع بیماری پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر اسلامی توضیح می‌دهد، در روایاتی که از ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد، تأکید شده است که اگر کسی به بیماری دچار شود ولی در آن شرایط گله و شکایت از درد و بیماری به درگاه خدا نداشته باشد، تمام گناهان گذشته او پاک می‌شود و مورد مغفرت خدای متعال قرار می‌گیرد، شاهد این موضوع ماجرایی است مبنی بر اینکه روزی سلمان فارسی دچار بیماری شد. پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله به عیادت او رفته فرمودند: «این مریضی شرایطی دارد که تو می‌توانی در عین حال که از آن به‌سلامت می‌گذری، گناهان گذشته‌ات هم پاک شود.»

آشنایی با عنایت‌های الهی به بیمار/ چرا باید در حالت بیماری خدا را شکر کنیم؟

لطف‌هایی که به بیمار می‌شود

در بعضی از مطالب گفته می‌شود که انسان با درد و بیماری به خدا نزدیک‌تر می‌شود، آیا این مطلب صحت دارد؟

در روایاتی که از ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد، تأکید شده است که اگر کسی به بیماری دچار شود ولی در آن شرایط گله و شکایت از درد و بیماری به درگاه خدا نداشته باشد، تمام گناهان گذشته او پاک می‌شود و مورد مغفرت خدای متعال قرار می‌گیرد. شاهد این موضوع ماجرایی است مبنی بر اینکه روزی سلمان فارسی دچار بیماری شد. پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله به عیادت او رفته فرمودند: «این مریضی شرایطی دارد که تو می‌توانی در عین حال که از آن به‌سلامت می‌گذری، گناهان گذشته‌ات هم پاک شود.»

خیر دیگری که در مریضی و بیماری وجود دارد این است که دعای مریض مستجاب می‌شود، چنان‌که در احادیث اشاره شده است: «دعای بیمار مانند دعای فرشتگان است.»، بر همین اساس عنوان شده است که هر زمانی که به عیادت بیماری رفتید، از او بخواهید که دعا کند. امکان دارد دعای بیمار برای خودش به‌زودی مستجاب نشود اما دعای او در حق دیگران به اجابت می‌رسد.

تعویق در عبادت

برای برخی از بیماران پیش می‌آید که نمی‌توانند عبادت‌هایی را که روزمره انجام می‌دادند به‌خوبی و یا به‌موقع انجام بدهند، حکم این شرایط و تعویق یا کوتاهی در عبادت‌ها برای بیماران چیست؟

همان طور که اشاره کردید برخی از بیماری‌ها به‌اندازه‌ای شدت پیدا می‌کنند که فرد نمی‌تواند عبادت‌های مستحب و حتی امور واجب را به‌موقع انجام بدهد و یا در انجام آن‌ها دچار کوتاهی می‌شود و توفیق را از دست می‌دهد. در این مورد در احادیث آمده است که خدای متعال به دو ملک دستور می‌دهد که "هر عملی را که او در زمان سلامتی انجام می‌داد و حال به‌دلیل بیماری نمی‌تواند انجام بدهد، برای او ثبت کنید."، گویا فرد بیمار همان عبادت‌های دوران سلامت را در بیماری هم انجام می‌دهد.

در دعای ندبه به انواع بلاها و بیماری‌های پیامبران و اولیای خدا علیهم السلام اشاره شده است، از جمله اینکه در فرازی از این دعای شریف می‌خوانیم: «فَقُتِلَ مَنْ قُتِلَ وَ سُبِیَ مَنْ سُبِیَ وَ أُقْصِیَ مَنْ أُقْصِیَ» به این معنا که: «پس کشته شد آن که کشته شد، و اسیر گشت آن که اسیر گشت، و تبعید شد آن که تبعید شد.»، این دعا اشاره به مصائب و بلاهای خاندان امام حسین علیه السلام دارد تا انسان را در شرایط بیماری و گرفتاری متوجه آن حادثه بزرگ کند، به این صورت است که انسان می‌تواند بخشی از حقیقت را به‌قدر ظرفیت خودش درک کند و بداند که هر نوع گرفتاری و بلا و بیماری که برای او به وجود می‌آید، در برابر مصائبی که حضرت سیدالشهدا علیه السلام و خاندان آن حضرت برای اسلام و دین خدا تحمل کردند، ناچیز است.

چرا دعای ندبه هم با حمد خدا شروع می‌شود؟

با وجود این، باید به‌ازای بیماری‌ها و گرفتاری‌هایی که برای انسان به‌وجود می‌آید، به درگاه خدا شاکر باشیم. حتی دعای ندبه هم با شکر خدا شروع می‌شود.

همین طور است، در این حالت همان طور که اشاره کردید همین دعای ندبه هم با حمد و ستایش و شکر به درگاه خدا شروع می‌شود، چنان‌که در ابتدای دعا عرضه می‌داریم که: «اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا جَرَى بِهِ قَضَاؤُکَ فِی أَوْلِیَائِکَ» به این معنا که خدایا تو را شکر می‌کنیم بابت جریان قضا و قدری که برای اولیای خودت ایجاد کردی.

در اینجا سؤال مهمی به ذهن می‌رسد؛ این‌که چرا بابت ایجاد جریان بلا برای اولیای خدا، شکر می‌کنیم؟

چون ما پس‌زمینه و آثار ایجاد بلا برای اولیای خدا را نمی‌دانیم، در حقیقت ارسال پیامبران و اولیای خدا و هر اتفاقی که برای آن‌ها در این دنیا افتاده برای همه انسان‌ها رحمت و لطفی از سوی خدا حساب می‌شود. این اتفاقات و بلاهایی که برای اولیای خدا علیهم السلام ایجاد شده زمینه‌ای برای رشد، رحمت و هموار شدن مسیر سعادت انسان در طول تاریخ است، به همین علت است که بابت آن از خدای متعال شکرگزاری می‌کنیم.

بعضی از آیات قرآن هم همین موضوع را به ذهن متبادر می‌کنند، به‌عنوان مثال خدای متعال در سوره بقره می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَیءٍ مِّنَ الْخَوفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛ قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‏‌ها آزمایش مى‏‌کنیم؛ و بشارت ده به استقامت‏‌کنندگان.» و همچنین می‌فرماید: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعونَ؛ آن‌ها که هرگاه مصیبتى به ایشان مى‏‌رسد، مى‏‌گویند: ما از آنِ خداییم؛ و به‌سوى او بازمى‏‌گردیم.»

دستورالعمل‌های قرآنی برای پیشگیری از بیماری

به آیات قرآن کریم اشاره کردید، آیا میان آیات به موضوعاتی برای پیشگیری از بیماری‌ها هم اشاره شده است؟

بخش عمده موضوعاتی که در زمینه بهداشت در آیات قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته، به بهداشت فردی مربوط است، موضوعاتی مانند شست‌وشو، غسل کردن، وضو گرفتن از جمله موارد و مصداق‌های بهداشت فردی در قرآن کریم است.

البته بهداشت روانی در آیات قرآن مورد توجه قرار گرفته است، به‌عنوان مثال در سوره تغابن می‌فرماید: «وَمَن یؤْمِن بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ؛ و هرکس به خدا ایمان آورد، خداوند قلبش را هدایت مى‏‌کند.»، همچنین در سوره شعراء در این باره می‌فرماید: «یوْمَ لَاینفَعُ مَالٌ وَلَابَنُونَ؛ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ؛ در آن روز که مال و فرزندان سودى نمى‏‌بخشد، مگر کسى که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید.»

خوب است به وظایف خانوادگی در برابر بیمار هم اشاره کنیم، اگر زن یا مردی در خانه بیمار شود، از منظر اسلامی وظیفه سایر افراد در قبال او چیست؟ درواقع می‌خواهیم سبک زندگی اسلامی را در این شرایط بدانیم.

در چنین اوضاعی طبیعی است که افراد از خانواده انتظار داشته باشند که به کمک او بیایند و از او پرستاری کنند. در شرایط بیماری است که زن بیشتر از هر زمانی به حضور همسرش نیاز دارد و هم دردی‌ها و مراقبت‌های او را از نشانه‌های محبت و دوستی او می‌داند.

در حقیقت مرد وظیفه دارد که وقتی همسرش بیمار شد بیشتر از زمان سلامتی در خانه حضور داشته باشد و به او خدمت کند، چون زن در خانه مرد زحمت کشیده و تا حد توان خود به او خدمت کرده، پس مرد هم موظف است در زمان ناخوشی و بیماری برای درمان او تلاش کند. در این شرایط پرداخت هزینه‌های درمانی همسر هم از جمله نفقه‌هایی است که پرداخت آن بر مرد واجب است.

در کتاب وسائل الشیعه در این مورد نوشته شده که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله در جمع عده‌ای از مردم فرمودند: «هر کسی که برای برآوردن حاجت بیماری تلاش کند، چه در این کار موفق شود یا نه، از گناهان خارج می‌شود مانند روزی که از مادر متولد شده است.»، یکی از افراد حاضر در جمع پرسید: «ای رسول خدا! اگر بیمار یکی از افراد خانواده او باشد، آیا ثواب بیشتری نخواهد برد؟»، آن حضرت پاسخ فرمود: «بله.»

بنابراین پرستاری از همسر بیمار علاوه بر اینکه یکی از مسئولیت‌های شوهر به‌حساب می‌آید، خیر و ثواب بسیاری هم برای او به‌همراه دارد. یکی از پاداش‌های دنیایی این خدمت آن است که زن محبت و پرستاری شوهر خود را در زمان بیماری از یاد نخواهد برد و اگر بعدها مرد دچار کسالت شود، او بهتر از آن خدمت خواهد کرد.

برای همسرت بهترین باش

البته گاهی دیده می‌شود که بعضی از مردان در مواقع ناخوشی همسر خود به او توجهی نمی‌کنند. این افراد در زمان سلامتی زن، از او بهره برده و از دستپخت و خانه‌داری او فیض می‌برند، به‌محض اینکه زن بیمار می‌شود نه‌تنها هیچ خدمتی به او نمی‌کنند بلکه گاهی از پرداخت هزینه‌های درمان او هم خودداری می‌کنند.

گاهی این اتفاق آن‌قدر دامنه‌دار می‌شود که اگر بیماری زن ادامه پیدا کند، شوهر او را ترک و بی‌وفایی می‌کند، در این مورد باید توجه این دسته از مردان را به حدیثی که در کتاب وسائل الشیعه نوشته شده جلب کرد که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله فرمودند: «بهترین شما کسی است که برای اهل‌بیتش خوب‌تر باشد و من نسبت به خانواده‌ام از همه بهتر هستم.»

به مسئولیت مرد در برابر همسرش اشاره کردید، اگر مردی بیمار شود، مسئولیت همسرش چیست؟

در کتاب بحارالانوار نوشته شده که پیغمبر اسلام صلّی الله علیه و آله فرمودند: «جهاد زن این است که به‌خوبی شوهرداری کند.»، یکی از زمینه‌های خوب شوهرداری کردن برای زن زمانی است که همسر او دچار بیماری و کسالت می‌شود، در این زمان است که زن بیشتر از گذشته در معرض آزمایش قرار می‌گیرد، چون بیمار احتیاج دارد که کسی با او هم‌دردی و مدارا کند و به کارهایش رسیدگی و از او دلجویی کند. از طریق پرستاری، دلداری و تقویت روحیه است که زن می‌تواند زمینه بهبود حال همسر خود را فراهم کند.

زن وظیفه دارد که در زمان ناخوشی و بیماری همسرش بیشتر از همیشه با او مهربان باشد، اظهار همدردی کند و با آرام نگه‌داشتن محیط خانه زمینه آرامش و بهبود همسر خود را فراهم کند. آماده کردن لوازم استراحت بیمار، تهیه خوراک مناسب و رسیدگی به امور فرزندان هم از دیگر مسئولیت‌هایی است که در زمان بیماری مرد به‌عهده زن قرار می‌گیرد. این نوع کارها نشانه محبت و دلسوزی زن نسبت به همسرش است و این کار مسئولیت مرد را در زمان ناخوشی زن پررنگ‌تر جلوه می‌دهد.