رازهایی که از وین برملاء شد

ناطقان: دور آخر این مذاکرات که ١٩ روز به طول انجامید، نیز «راز» کم نداشت، که به‌دلیل تأثیرنگذاشتن بر مذاکره یا بازگو نمی‌شد یا آنکه نیمی از ماجرا بازگو شد. اما اکنون که مذاکرات به پایان رسیده، می‌توانیم برخی از این رازها را که منابع خبری با «شرق» در میان گذاشته‌اند، بازگو ‌کنیم.

شایعه توافق

در دو هفته مذاکره، بسیاری می‌پرسیدند آخرش چه می‌شود؟ توافق می‌کنند یا نه؟ اگرچه بسیاری از شواهد نشان‌دهنده این بود که این دور از مذاکرات با سرعت و چالاکی زیادی انجام می‌شود و امکان دستیابی به توافق، بسیار بیشتر از دوره‌های قبلی مذاکره است، ولی مذاکره‌کنندگان تأکید داشتند تا همه موضوعات حل نشود به هیچ توافقی دست نمی‌یابیم و حتی یک گام مانده به توافق و باقی‌ماندن تنها یک موضوع را هم برهم‌زننده توافق می‌دانستند. همین‌ها موجب می‌شد که هیچ‌کس نتواند وضعیت را پیش‌بینی کند. چندبار تمدید مذاکره همین موضوع را نشان می‌داد. خبرنگاران چندین‌بار مجبور شدند زمان پرواز برگشت‌شان را تغییر دهند و هتل‌هایشان را تحویل داده و دوباره جای دیگری اقامت کنند. حتی تیم‌های کارشناسی هم مجبور به تغییر محل اقامت شدند. اما پیام‌های تلگرامی و وایبری و فیس‌بوکی و آنچه بین مردم ایران می‌گذشت چیز دیگری بود؛ هم‌زمانی چند مناسبت با روزهای مذاکره (شب‌های قدر و روز قدس) موجب این شایعه در بین مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی شده بود که «توافق صورت گرفته، ولی اعلام آن به بعد از این مناسبت‌ها موکول شده». در حالی که این شایعه از اساس بی‌پایه بود. تا روز آخر مذاکره، اخبار موثق و آمدو‌رفت وزرا و ساعت‌های پیاپی کار کارشناسی معاونان بر سر تدوین متن نشان می‌داد توافقی صورت نگرفته است. به‌علاوه آنکه حضور صدها خبرنگار خارجی در کنار خبرنگاران ایرانی نیز امکان مخفی‌ماندن توافق را غیرممکن می‌کرد. این شایعات که بین مردم می‌چرخید و اخبار آن نیز به ما خبرنگارانی که از محل مذاکرات اخبار را دنبال می‌کردیم می‌رسید، موجبات تعجب و شگفتی و ناراحتی‌مان را فراهم می‌آورد.

توافق به ساعت ٢٣

به‌گفته جواد ظریف، رئیس تیم مذاکره‌کننده ایران، مذاکره‌کنندگان حدود ساعت ٢٣ دوشنبه (١٣ جولای، ٢٢ تیر) به توافق کلی رسیدند و بعد از آن معاونان برای تکمیل متن وارد کار شدند. معاونان نیز تا حدود ساعت سه‌ونیم صبح روی متن کار کردند. بالاخره انجام توافق ساعات ابتدایی روز سه‌شنبه اعلام شد.

آماده‌باش

دوشنبه (٢٢ تیر) حوالی ساعت ٢٢ به وقت وین بود که خبرنگاران که به هتل‌هایشان رفته بودند، از سوی هیأت‌های مذاکره‌کننده به خیمه خبرنگاران فراخوانده شدند. احتمال دستیابی و اعلام توافق در نیمه‌شب زیاد شده‌ بود. چراغ‌های اتاق مذاکره روشن بود و همه هیأت‌ها در حال کار روی متن‌های آماده‌شده و مطابقت‌دادن ترجمه‌های فارسی و انگلیسی آن با هم بودند. سرگئی لاوروف و لوران فابیوس، وزیران خارجه روسیه و فرانسه، اصرار داشتند کار همان شب تمام شود. لاوروف مسافر ازبکستان بود و فابیوس باید به جشن روز انقلاب فرانسه می‌رسید. حوالی نیمه‌شب بود که یکباره لاوروف بدون اظهارنظری هتل را ترک کرد. دلیل ترک قصر کوبورگ از سوی او نیز رازی بود؛ او اصرار داشت جریان مذاکرات آن شب تمام شود اما به دلیل حجم کار باقی‌مانده و هماهنگی بین متن و ضمائم و آخرین تنظیمات قطع‌نامه شورای امنیت، این کار شدنی نبود. ازهمین‌رو، وزرا برای استراحت رفتند اما معاونان بیدار مانده و در چند ساعت باقی‌مانده، کار را تمام کردند. این‌گونه بود که اعلام توافق براساس میل لاوروف و فابیوس پیش نرفت و به صبح سه‌شنبه موکول شد.

در هواپیما و در مسیر بازگشت از وین به ایران، از جواد ظریف پرسیدیم چرا همان نیمه‌شب خبر توافق اعلام نشد و او توضیح داد: «قرار شد خانم موگرینی موضوع را اعلام کنند که به چه نحو و چه زمانی، توافق اعلام شود». اما برخلاف این قول و قرار، اولین‌بار هیأت روس خبر دستیابی به توافق را درز داد.

تحریم‌های تسلیحاتی

در یکی از جلسات غیرخبری که با تیم مذاکره‌کننده ایرانی داشتیم، محمدجواد ظریف کاملا به دستیابی به توافق خوش‌بین بود. اما او چند روز دیگر زمان می‌خواست تا برخی موضوعات مثل رفع تحریم تسلیحاتی را که از ابتدا در مذاکرات مطرح نشده‌ بود، حل کند. او می‌گفت اینها مسئله من است نه مسئله مذاکره هسته‌ای. او می‌خواست در راستای رفع همه تحریم‌ها، تکلیف این موضوع هم مشخص شود. اما همه شنیده‌ها حاکی از آن بود که چگونگی رفع تحریم‌های تسلیحاتی تا روزهای آخر موضوع مذاکره و مورد اختلاف بود. تغییر هرکدام از آنها در جریان مذاکره موجب ایجاد تغییر در متون دیگر و ضمائم می‌شد که دستیابی به توافق را با تأخیر مواجه می‌کرد. اما دراین‌میان، نشست روحانی با پوتین در حاشیه اجلاس شانگهای موجب شد رفع تحریم تسلیحاتی ممکن شود. تیم مذاکره‌کننده ایرانی می‌دانست فرمول نهایی لغو تحریم‌ تسلیحاتی در توافق جامع، پذیرش برخی محدودیت‌ها به جای تحریم در واردات و صادرات و نهایتا بعد از گذشتن یک دوره زمانی لغو تحریم تسلیحاتی است؛ آنچه در توافق جامع هم به‌دست آمد.

مذاکره با مشاجره

مذاکره برای لغو تحریم تسلیحاتی موجب مشاجره بین وزیر خارجه ایران و دیگر مذاکره‌کنندگان هم شده بود. یک‌بار در مشاجره ظریف با جان کری آن‌قدر صدایشان بالا رفته بوده که یکی از دستیاران کری در اتاق را باز کرده و به آنها گفته صدا تا انتهای هتل می‌رود. فردای آن روز هم وزیر خارجه آلمان هنگام صرف صبحانه از ماجرای صدای بلند ظریف حرف زده است. اما درگیری لفظی دیگری که حاشیه‌های زیادی ایجاد کرد، با حضور وزرای خارجه دیگر و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام شد. در این جلسه فیلیپ هاموند، وزیر خارجه انگلیس خطاب به ظریف گفته که نمی‌توانیم تحریم تسلیحاتی ایران را برداریم، چون شما تهدید منطقه هستید. جواد ظریف که بابت جنگ ایران و عراق همیشه یک اعتراض فروخفته در گلو دارد، بعد از شنیدن این جمله برآشفته‌شده و از حمایت نظامی طرف مقابل از عراق در جریان جنگ با ایران انتقاد شدید کرده و از فروش‌میلیاردها دلار سلاح به عربستان و کشورهای منطقه گفته و اینکه توجیهی ندارد که ایران را تهدید منطقه به حساب بیاورند. فدریکا موگرینی بعد از شنیدن این حرف‌ها از موضع تهدیدآمیزی به ظریف گفته که «با این حرف‌ها پس توافقی نداریم و به خانه‌هایمان برگردیم». جواد ظریف هم در واکنش به این جمله بلافاصله گفته: «هیچ‌وقت یک ایرانی را تهدید نکنید». پشت‌بند این جمله ظریف، سرگئی لاوروف هم می‌گوید «و‌یک روس را». همین جمله لاوروف موجب می‌شود که کمی التهاب جلسه کاسته شود و از برهم خوردن مذاکره پیشگیری شود. عباس عراقچی که در این‌گونه جلسات نقش آرام‌کردن ظریف را برعهده دارد این بار هم این کار را کرده ولی بعد گفت آن‌قدر شدت این تنش بالا بوده که نگران شده بودند مذاکرات به‌هم خورد.

دلجویی با شام

در بی‌خبری روزهای مذاکره، خبر جمله محمدجواد ظریف خطاب به موگرینی لقمه دندان‌گیری به دست خبرنگاران داده بود و همه رسانه‌ها شروع کردند روی این جمله مانوردادن. ساعتی نگذشت که هشتک انگلیسی «هیچ‌وقت یک ایرانی را تهدید نکنید»
(NeverthreatenAnIranian#) در توییتر داغ شد. اما گویا خانم موگرینی از درز این موضوع به رسانه‌ها رضایت نداشت که موجب دلجویی و ابراز احترام دوباره تیم مذاکره‌کننده ایرانی به موگرینی و حتی دعوت از او برای شام شد.

غیبت سؤال‌برانگیز

عدم‌حضور لاوروف در مراسم قرائت بیانیه پایانی مذاکره در مرکز رسانه‌ای اتریش تعجب بسیاری را برانگیخت. به‌نظر می‌رسید حتی فیلیپ هاموند که جایش کنار لاوروف در نظر گرفته شده بود هم از عدم حضور او بی‌اطلاع بود. البته او نیم‌ساعت قبل در مراسم عکس دسته‌جمعی اعلام توافق که در مقر سازمان‌ملل برگزار شد، حضور داشت و حتی عکسی از حضور او در مرکز رسانه‌های اتریش نیز منتشر شد. مقامات ایرانی گفتند که لاوروف برای رفتن به مراسم شام در ازبکستان عجله داشت. بااین‌حال، جواد ظریف در هواپیمای بازگشت به ایران، در پاسخ به سؤال علت حضورنیافتن لاوروف در عکس دسته‌جمعی سکوت کرد.

اختلال در ارتباطات ایرانی

شنیده‌های خبرنگار «شرق» از برخی افراد نزدیک به تیم مذاکره‌کننده حاکی از آن است که روزهای آخر مذاکره، تلفن‌ها و ایمیل‌های اعضای تیم مذاکره‌کننده ایران با مشکل مواجه شده بود. آنها برای ارسال یک ایمیل یا برقراری تماس با مشکل مواجه بودند. گفته می‌شود این مسئله در ادامه موضوع شنودهای جاسوسی بوده که از مذاکرات هسته‌ای ایران انجام می‌گرفته و عامل آن اسرائیل بوده است.

کار مشترک ایران و آمریکا

نگارش متن قطع‌نامه شورای امنیت در جریان این مذاکرات انجام شد و این یکی دیگر از اولین‌های این مذاکره در تاریخ روابط بین‌الملل بود؛ نگارش متن قطع‌نامه در جریان مذاکره با کشوری که شش قطع‌نامه علیه او صادر شده و تدوین متن با مشورت او. در نگارش این متن، معاون وزیر خارجه آمریکا و ایران نقش تنظیم متن را برعهده داشتند. از ابتدا این متن توسط ایران و آمریکا به نگارش درآمده است. البته آمریکا تا روزهای آخر مذاکره اصرار داشت که توافق ابتدا در کنگره تصویب شده و بعد از آن قطع‌نامه شورای امنیت صادر شود، اما آنچه اکنون در نتیجه مذاکره می‌بینیم این است که مرحله صدور قطع‌نامه نسبت به تصویب در کنگره اولویت یافته است. با گذشتن از ضرب‌الاجل ٩ جولای، کنگره به تعطیلات رفت و تصویب توافق در کنگره، به حدود ٦٠ روز بعد موکول شد. قطعا این نکته مورد علاقه طرف اروپایی نبود که توافق، دو ماه بلاتکلیف باقی بماند، ازهمین‌رو آمریکا مجبور به عقب‌نشینی در این مورد شد. اینکه مذاکره‌کنندگان ایرانی می‌گفتند ضرب‌الاجلی ندارند، در این موضوع به‌نفع ایران شد.

فیدبک «بازگشت مانع فرانسوی»

تیتر «بازگشت مانع فرانسوی» روزنامه «شرق» در هفته اول مذاکرات بین رسانه‌های فرانسوی بازتاب زیادی داشت، هفته‌نامه فرانسوی le point در مطلبی به آن تیتر و نگاه رسانه‌ها و مردم ایران به نقش فرانسه در مذاکرات پرداخت. در مصاحبه‌ای که خبرنگار آن هفته‌نامه با من داشت به نقش منفی فابیوس در مذاکرات ژنو، مبادلات اقتصادی فرانسه با عربستان و اسرائیل و... پرداختم. انتشار این مطلب در این هفته‌نامه و وب‌سایت آن موجب واکنش فابیوس شد. او در مصاحبه‌ای که عصر آن روز انجام داد از پایبندی بر اصولش گفت و خود را مشتاق دست‌یافتن به توافق نشان داد. به گفته یکی از نزدیکان تیم مذاکره‌کننده ایران، آن‌قدر که لوران فابیوس در بین رسانه‌ها نقش منفی ایفا می‌کند، در داخل اتاق مذاکره این‌گونه نیست. بیش از فرانسه، انگلیس در جریان مذاکره نقش منفی ایفا می‌کند.

مذاکرات پرهزینه

نحوه پرداخت هزینه‌های هتل کوبورگ موضوع جذابی است. اینکه هزینه‌های تیم‌های مذاکراتی را چه کسی پرداخت می‌کند، سؤالی بود که از یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده ایران پرسیدم و او جواب داد: «دولت اتریش پرداخت‌کننده عمده این هزینه‌ها بوده است. هزینه غذا و محل اقامت رئیس هیأت‌های مذاکره‌کننده و همچنین هزینه اتاق مذاکره با وزارت خارجه اتریش بود. اما اگر هیأتی نیاز به اتاق بیشتری داشت باید هزینه آن را خود پرداخت می‌کرد». محاسبه کنید که از اوایل بهمن ٩٢ تا دور آخر مذاکره، حدود ٢٠ دور مذاکره در وین و در هتل کوبورگ انجام شده و در برخی از دورهای مذاکره اعضای تیم‌ها بین ١٥ تا ٢٠ روز در هتل مستقر بوده‌اند. «مت وایزر»، خبرنگار روزنامه آمریکایی «بوستون‌گلوب»، در گزارشی از حاشیه‌های مذاکره هسته‌ای نوشته: «تیم مذاکره‌کننده آمریکا در وین در پنج هفته ٤,٥ کیلو پاستیل پیچی با طعم توت‌فرنگی، ٩ کیلو پنیر رشته‌ای، ١٣.٥ کیلو آجیل مخلوط و میوه خشک‌شده و بیش از ٢٠٠ بسته برنجک خورده است. همچنین تعداد بسته‌های قهوه اسپرسو که مصرف کرده‌اند مدت‌هاست که سه رقمی شده است». می‌توان حدس زد که این مذاکرات چه هزینه گزافی برای کشور میزبان داشته است.
منبع:روزنامه شرق