نحوه تقسیط مهریه و نکات مهم درباره آن

ناطقان: به لحاظ قانونی و شرعی، به‌محض اینکه زن و مردی باهم ازدواج می‌کنند، زن، مالک مهریه‌ای می‌شود که حین عقد نکاح مشخص‌شده است. مطالبه مهریه از طرف زن، منوط به هیچ شرط خاصی نبوده و هر زمان که زن بخواهد، می‌تواند اقدام به مطالبه مهریه خود کند. اما، در بسیاری از موارد، مرد، قادر نیست در یک‌زمان و به‌صورت یکجا، کل مهریه تعیین‌شده را به زن بپردازد.

در چنین شرایطی، به لحاظ قانونی، برای مردانی که قادر به پرداخت یک‌باره مهریه به همسر خود نیستند، این امکان وجود دارد که بتوانند تقاضای قسط‌بندی یا تقسیط مهریه را داشته باشند و مهریه زن را به‌صورت اقساطی، پرداخت نمایند. به همین مناسبت، پرداختن به این سوال، ضروری است که نحوه تقسیط مهریه چگونه است و شرایط و مدارک لازم برای آن چیست؟

بر اساس قانون، زن به‌محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می‌شود و حتی در دوران عقد نیز، می‌تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند. البته، مطالبه مهریه توسط زن، به معنای بروز اختلاف، میان زن و شوهر نیست و زوجه، هر زمان که بخواهد، می‌تواند مهریه خود را مطالبه کرده و مرد نیز، موظف است به‌محض درخواست زن، آن را پرداخت کند.

بااین‌حال، به دلیل آنکه معمولاً مهریه تعیین‌شده حین عقد نکاح، بسیار زیاد و فراتر از توان مالی مرد است و مرد، نمی‌تواند کل مهریه تعیین‌شده را به‌صورت یکجا پرداخت کند، در قانون، این امکان پیش‌بینی شده است که مردان، تحت شرایط خاصی، تقاضای قسط‌بندی یا تقسیط مهریه را داشته باشند. البته، منوط به اینکه اعسار خود را در دادگاه به اثبات برسانند. بنابراین، یکی از مهم‌ترین شرایط تقسیط مهریه زن، اثبات ادعای معسر بودن مرد، برای پرداخت کل مهریه است.

بر اساس قانون، اعسار، به این معنا است که شخص، اموال کافی برای پرداخت بدهی‌های خود را نداشته و یا اینکه، به‌صورت موقتی، به اموال خود دسترسی ندارد تا بتواند دین خود را پرداخت کند. در این شرایط، برای تقسیط مهریه، اگر اعسار مرد در دادگاه اثبات شود، مرد، از پرداخت کل مهریه زن به‌صورت یکجا، معاف می‌شود و براساس حکم قاضی دادگاه، ملزم می‌شود که مهریه زن را به‌صورت قسطی پرداخت کند.
شرایط تقسیط مهریه

در خصوص شرایط تقسیط مهریه زن، باید در نظر داشت قسط‌بندی شدن مهریه، منوط به آن است که مرد، بتواند با ارائه مدارک لازم برای تقسیط مهریه، ثابت کند که اموال کافی برای پرداخت مهریه ندارد و به‌اصطلاح، اقدام به اثبات اعسار خود کند؛ لذا به‌عنوان نمونه، اگر مرد، اموال و دارایی‌هایی داشته باشد که بتواند از محل آن، مهریه زن را پرداخت کند، تقاضای اعسار مرد، موردپذیرش قرار نمی‌گیرد و مرد، باید دین خود را به‌صورت یکجا ادا کند.

البته، در قانون، برخی از اموال، به‌عنوان مستثنایت دین تعریف شده‌اند؛ به این معنا که اگر شخصی، این اموال را داشته باشد، نمی‌توان از محل آن‌ها، مهریه زن را توقیف کرد. براساس قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، موارد زیر جزو مستثنایت دین، محسوب می‌شوند و قابل توقیف، بابت مهریه زن نیستند.

لذا اگر مردی، به‌جز اموال مذکور، مال دیگری برای پرداخت مهریه زن نداشته باشد، معسر محسوب می‌شود و می‌تواند ادعای اعسار کند. براین اساس، شرایط تقسیط مهریه، آن است که مرد، معسر بوده و به‌جز مستثنایت دین، مال دیگری نداشته باشد. این موضوع، باید با ارائه مدارک لازم برای قسطی کردن مهریه، به دادگاه اثبات شود.

مستثنایت دین، بر اساس ماده ۶۵ قانون اجرای احکام مدنی، شامل موارد زیر است:

الف) منزل مسکونی که در شأن محکوم‌علیه در حالت اعسار او باشد؛

ب) اثاث و اسباب موردنیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم‌علیه و افراد تحت تکفل یا خانواده وی لازم است.

ج) آذوقه موجود در منزل، به‌قدر احتیاج محکوم‌علیه و افراد تحت تکفل وی، برای مدتی که آذوقه ذخیره می‌شود.

د) کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق، متناسب با شأن آن‌ها.

ه) وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرارمعاش ضروری آن‌ها و افراد تحت تکفل شأن ضروری است.

و) تلفن موردنیاز مدیون.

ز) مبلغی که در ضمن عقد اجاره، به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌بها، بدون آن، موجب عسر و حرج و سختی برای محکوم‌علیه گردد و ملک اجاره‌ای، موردنیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
نحوه تقسیط مهریه

همان‌طور که گفته شد، برای قسط‌بندی شدن مهر، مرد باید اثبات کند که به‌جز مستثنایت دین، اموال دیگری نداشته و به‌اصطلاح، معسر است. اما سؤالی که ممکن است مطرح شود، آن است که نحوه تقسیط مهریه چگونه است و اگر مرد، درخواست اعسار از پرداخت مهریه بدهد، دادگاه چگونه مهریه را قسط‌بندی می‌کند؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت که مرد، برای قسط‌بندی شدن مهریه، ابتدا باید به دادگاه، دادخواست اعسار از مهریه دهد. به این منظور، نحوه قسط‌بندی کردن مهریه، به این صورت است که مرد، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه و دادخواست اعسار خود را ارسال کند. برای تنظیم دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، باید کلیه اسناد و مدارکی که دال بر ناتوانی مالی مرد هستند، تقدیم شده و همچنین، باید استشهادیه شهود، مبنی بر تصدیق اعسار مرد، ضمیمه این دادخواست شود.

اما نکته مهمی که در مورد نحوه تقسیط مهریه وجود دارد، آن است که دادگاه، با توجه به توانایی مالی مرد، اقدام به قسط‌بندی مهریه می‌کند و هرچه حقوق مرد بیشتر باشد، مقدار اقساط تعیین شده نیز بیشتر خواهد شد. البته، در خصوص نحوه قسط‌بندی مهریه زن، باید درنظر داشت که معمولاً دادگاه، ابتدا حکم به پرداخت مبلغی تحت عنوان پیش‌قسط مهریه صادر کرده و بابت مابقی آن، اقساط ماهیانه تعیین می‌کند.

براین اساس، می‌توان گفت که نحوه تقسیط مهریه زن، در هر مورد خاص، متفاوت است و مقدار پیش‌قسط و اقساط ماهانه که دادگاه تعیین می‌کند، بستگی به سطح مالی و درآمد مرد دارد؛ اما درهر صورت، تمام حقوق مرد را نمی‌توان بابت مهریه زن، تقسیط کرد؛ بلکه نحوه تقسیط مهریه، به صورتی است که به معیشت و زندگی بدهکار یا مدیون، آسیبی وارد نشود.

به‌عنوان نمونه، اگر مرد، کارمند باشد و زن یا فرزند دیگری نداشته باشد، تا میزان یک‌سوم و در غیر این صورت، تا میزان یک‌چهارم از حقوق وی را می‌توان بابت مهریه، توقیف کرد که این مبلغ، به‌صورت خودکار، از حقوق وی کسر می‌شود. در غیر این صورت، هر زمان که مرد، از پرداخت اقساط مهریه به زن خودداری کند، به درخواست زن، می‌توان مرد را حبس کرد.
مدارک لازم برای تقسیط مهریه

برای اینکه مردی بخواهد تقاضای تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه کند، باید چه اسناد، مدارک و دلایلی را به دادگاه ارائه کند؟ همان‌طور که گفته شد، مرد، برای اثبات اعسار خود، ابتدا باید دادخواست اعسار خود را از طریق مراجعه به دفاتر خدمات قضائی، به دادگاه تقدیم کند؛ ازجمله اسناد و مدارکی که باید ضمیمه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه باشند، که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دادنامه یا رأی دادگاه، در خصوص محکومیت مرد به پرداخت مهریه زن، اولین مدرک لازم برای تقاضای تقسیط مهریه است.

استشهادیه دو نفر شاهد از اقوام، دوستان و یا همکاران که از وضعیت مالی فرد آگاهی دارند، مبنی بر اینکه فرد، معسر و ناتوان از پرداخت مهریه زن است، ازجمله مهم‌ترین مدارک لازم قسط‌بندی کردن مهریه است که استشهادیه را می‌توان بر روی برگه سفید نیز نوشته و به امضای شهود رسانید. این مدارک، برای تقاضای تعدیل مهریه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

صورت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، وجوه نقد در کلیه حساب‌های بانکی و فهرست کلیه نقل‌وانتقال اموال، در طی یک سال گذشته نیز جزو مدارک لازم برای تقسیط مهریه است که فرم‌های مربوط به آن را می‌توانید از دفاتر خدمات قضائی تهیه و تکمیل نمائید.