حکم خداوند درباره کم فروشی

ناطقان: خداوند متعال در آیه‌های مختلفی صراحتا به مسئله کم‌فروشی و احتکار پرداخته است. اگرچه به صورت صریح کلمه گران‌فروشی در قرآن کریم به چشم نمی‌خورد، اما با کمی تعمیق در آیات قرآن متوجه می‌شویم که ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران‌فروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گران فروشی است.

شاید بارها و بارها نام تعزیرات به گوشتان خورده باشد و فروشندگانی را دیده باشید که به دلیل کم فروشی و گرانفروشی در بازرسی های این نهاد نظارتی لرزه به اندامشان می افتد، اما بعضی هایمان فراموش می‌کنیم که روزی به خداوند باز خواهیم گشت.

موضوع کم‌فروشی آنقدر مهم است که در قرآن کریم یک آیه به نام کم‌فروشان وجود دارد. در آغاز این سوره اینطور می‌خوانیم :

"بسم الله الرحمن الرحیم ،اى بر کم‌فروشان. آنان که وقتى براى خود پیمانه می‌‏کنند، حق خود را بطور کامل می‌‏گیرند. امّا هنگامى که می‌‏خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می ‏گذارند. آیا آن‌ها گمان نمی‌‏کنند که برانگیخته می‌‏شوند. در روزى بزرگ. روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌‏ایستند"

آیا انسان نمی‌داند که خدایش اورا می‌بیند و روزی می‌رسد که نزد او برانگیخته خواهد شد؟ آیا تعزیرات بیشتر از خداوند می‌تواند موجب ترس انسان را فراهم کند؟ آیا هر روز دست کم سه بار نوای الله و اکبر در شهرها و روستاها و کوچه و برزن طنین انداز نمی‌شود؟

آیت الله مکارم شیرازی در کتاب تفسیر نمونه خود می نویسد :
"در این آیات قبل از هر چیز کم‌‏فروشان را مورد تهدید شدیدى قرار داده، می‌‏فرماید" واى بر کم‌‏فروشان"! (وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ).

این در حقیقت اعلان جنگى است از ناحیه خداوند به این افراد ظالم و ستمگر و کثیف که حق مردم را به طرز ناجوانمردانه‌‏اى پایمال می‌‏کنند.

«مطففین» از ماده «تطفیف» در اصل از «طف» گرفته شده که به معنى کناره‌‏هاى چیزى است، و اینکه سرزمین «کربلا» را وادى طف می‌‏گویند به خاطر این است که در ساحل فرات واقع شده، سپس به هر چیز کمى واژه «طفیف» اطلاق شده است، همچنین به پیمانه‌‏اى که پر نباشد یعنى محتوایش به کنارهاى آن رسیده اما مملو نشده است نیز همین معنى اطلاق می‌‏شود و بعد این واژه در کم‌فروشى به هر شکل و به هر صورت استعمال شده است.

«ویل» در اینجا به معنى «شر» یا «غم و اندوه» یا «هلاکت» یا «عذاب دردناک» و یا «وادى سخت و سوزانى در دوزخ»  است، و معمولا این واژه به هنگام نفرین و بیان زشتى چیزى به کار مى‏رود، و یا اینکه تعبیرى است کوتاه اما مفاهیم زیادى را تداعى می ‏کند.

قابل توجه اینکه در روایتى از امام صادق (ع) آمده که خداوند «ویل» را درباره هیچکس در قرآن قرار نداده مگر اینکه او را کافر نام نهاده همانگونه که می‌فرماید:

«فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ» یعنی واى بر کافران از مشاهده روز بزرگ (مریم،37) از این روایت استفاده می‌‏شود که کم‏‌فروشى بوى کفر می‌‏دهد.

کم‌فروشی یعنی کمتر از چیزی ارزش واقعی جنس است به مشتری فروخته شود و گران فروشی هم درواقع همین معنی را می‌دهد ، بنابراین هر دو دسته افرادی هستند که به شدت مورد خشم و غضب خداوند متعال قرار می‌گیرند. اهل مدین یکی از گروه‌هایی هستند که نامشان در قرآن آمده است و به دلیل کم‌فروشی خداوند عذاب الهی را بر سرشان فروریخت. اما پیش از آن بارها و بارها به ایشان تذکر داد و پیامبرشان حضرت شعیب(ع) وظیفه ابلاغ این تذکرات را برعهده داشت.

پیمانه و وزن را تمام و کمال تحویل بدهید و در مال مردم نقصان روا مدارید و در پهنه زمین پس از آن که صلاح و اصلاح برقرار شد فساد را منتشر نکنید و این امر برای شما بهتر است، اگر ایمان داشته باشید(اعراف، 85)

در آیه 84 سوره مبارکه هود نیز خداوند داستان قوم مدین و رفتار ناهنجار آنان را با شعیب پیغمبر و سرنوشت وحشتناک آن‌ها را بازگو می‌کند و در خصوص کم فروشی می‌فرماید:

«اى قوم من! خدا را پرستش کنید، که جز او، معبود دیگرى براى شما نیست! پیمانه و وزن را کم نکنید (و دست به کم ‏فروشى نزنید)! من (هم اکنون) شما را در نعمت می‌‏بینم، (ولى) از عذاب روز فراگیر، بر شما بیمناکم!»

بعضی از کم‌فروشی‌ها و گرانفروشی‌ها در جریان سفرهای نوروزی اتفاق می‌افتد و اگر انسانی وسوسه شد تا لحظه‌ای دست به چنین کاری بزند به یاد این جمله از مرحوم آیت الله بهجت(ره) بیفتد که فرمود : "تنها این نصیحت کافی است که بدانید خدا می‌بیند! "