علت فوران آتشفشان ها چیست؟

ناطقان: بلایای طبیعی؛ شاید شنیدن این کلمه شما را به یاد باد و باران و طوفان و سیل و زلزله بیاندازد و مهم‌ترین دلیل آن هم این باشد که آن‌ها را از نزدیک لمس کرده اید و یا شنیده اید، اما در کنار این موارد یک بلای خفته دیگر هم وجود دارد که در بعضی مناطق دنیا رخ می‌دهد و آن چیز نیست جز فوران آتشفشان ها!

فورانی که شاید از لحاظ هنری بسیار زیبا باشد و مناظر و تصاویر بی نظیری را از دور خیلی دور خلق کند، اما از نزدیک بسیار سوزان و تلخ است.

اما شاید برای شما پاسخ این سوالات که بدانید؛ " دلیل فوران آتش فشان چیست؟ "، "چند نوع آتشفشان و فوران داریم؟ "، جالب باشد.

ما در این مطلب سعی کردیم علت فوران آتشفشان را به زبان ساده بیان کنیم، پس با باشگاه خبرنگاران جوان همراه باشید.

دلیل فوران آتش فشان چیست؟

فوران آتفشان پدیده‌ای است که از سال‌های اولیه وجود زمین رخ می‌داده است.

افراد زیادی در این مورد کنجکاو هستند و سوالی که برای دانشمندان و همه مردم پیش می‌آید این است که چرا آتشفشان فوران می‌کند و چه چیزی باعث آتفشانی شدن برخی از کوه‌ها می‌شود.

صفحات تکتونیکی، آب و هوای شدید، حرکات ماگما و حتی اثرات تغییرات آب و هوایی می‌توانند نقش مهمی در فوران آتشفشان‌ها ایفا کنند.

فوران‌های آتشفشانی بسیار بیشتر از آن چیزی است که به چشم دیده می‌شود.


به طور مستقیم در زیر پوسته زمین لایه‌های سنگی وجود دارد که به علت درجه حرارت بالا در هسته ذوب شده و باعث تشکیل ماگما می‌شود. ماگما حاوی گاز‌های گوناگون – به ویژه دی اکسید کربن، بخار آب و دی اکسید گوگرد است.

ماگما در اتاق‌هایی به همان نام (محفظه ماگما) ذخیره می‌شود که در زیر یک پوشش جامد قرار دارند. با توجه به حالت مایعی که دارد، چگالی ماگما کمتر از سنگ‌های بالای آن است که به همین دلیل شروع به بالا رفتن می‌کند.

به طور همزمان بخار آب به حباب تبدیل می‌شود که تراکم نسبی دی اکسید کربن و دی اکسید گوگرد را افزایش می‌دهد.

در طول زمان گاز‌ها به ۱۰۰۰ برابر سایز واقعی خود می‌رسند که در نتیجه آن فشار روی پوشش رویی محفظه‌ها بیشتر شده و باعث فوران آتشفشان می‌شوند. فرآیند این که چرا آتشفشان فوران می‌کند شبیه به زمانی است که شما یک نوشیدنی گازدار را تکان می‌دهید و زمانی که درب آن را باز می‌کنید، گاز آن به طور ناگهانی بیرون می‌زند.

هنگامی که ماگما آزاد می‌شود (از طریق شکستگی‌های پوسته زمین که ما آن را آتشفشان می‌نامیم) به عنوان گدازه‌ای که به میزان ۱۱۰۰ درجه سانتیگراد گرم است شناخته می‌شود. به طور معمول، فوران آتشفشان با آبشار‌هایی از خاکستر داغ، گاز و قطعه سنگ‌های مذاب که حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد هستند و حدود ۷۰۰ کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند، همراه است.


معرفی انواع مختلف آتشفشان‌ها

آتشفشان سپری (shield volcano)

ظاهر آتشفشان سپری شبیه به یک گنبد صاف است.

این نوع آتشفشان گدازه بازالتی را به شیوه‌ای ملایم آزاد می‌کند که اغلب آهسته است و مردم به راحتی می‌توانند با شروعش از آن جا دور شوند.

آتشفشان چینه‌ای (stratovolcano)

یک آتشفشان چینه‌ای دارای شکل مخروطی کلاسیک است و ماگما آندزیتی را آزاد می‌کند.

آتشفشان چینه‌ای فوران‌های شدید خشونت آمیزی را تولید می‌کند.

آتشفشان کوه آگنگ فعال در بالی در این رده قرار دارد.

کاسه آتشفشانی (Caldera)

کاسه آتشفشانی دارای ظاهر دایره‌ای به شکل حوضچه‌ای است و گدازه ریوولتی ضخیمی بین ۶۵۰ تا ۸۰۰ درجه سانتیگراد را آزاد می‌کند.

شکل آن به علت شدت فوران‌های آن است که باعث می‌شود دیوار محفظه ماگما خراب شود.


معرفی انواع فوران

فوران‌های آتشفشانی معمولا براساس شکل دهانه‌ای که از آن فوران صورت می‌گیرد، محل قرار گیری دهانه در کوه آتشفشان، شکل و نوع مخروط آتشفشانی و بالاخره خصوصیات عمومی فوران (آرام یا شدید – انفجاری یا غیر انفجاری) طبقه بندی می‌شوند.

گدازه‌های اسیدی به علت درصد Sio۲ بالا و درجه حرارت نسبتا پایین دارای گرانروی (ویسکوزیته) بالا و سیالیت پائین بوده و در نتیجه به صورت انفجاری همراه با مواد پرتابی می‌باشد. اما در گدازه‌های بازیک به علت درصد Sio۲ پائین و درجه حرارت نسبتا بالا، گرانروی پائین بوده و سیالیت افزایش می‌یابد و در نتیجه مواد پرتابی با مقدار کم و فوران آرام انجام می‌شود
انواع فوران‌ها معمولا به دسته‌های زیر تقسیم بندی می‌شوند!

نوع هاوایی:

این نوع آتشفشان به شکل گنبدی می‌باشد و بیشتر مخروط آن از گدازه رقیق با ضخامت زیاد و گسترش کم است.

ارتفاع این نوع آتشفشان نسبتا کم است. از دهانه آن اغلب گدازه‌های بازیک با سیالیت بالا و مواد پرتابی کم، بیرون می‌ریزد.

به علت وجود میزان کم گاز در گدازه این نوع آتشفشان، فوران جریانی در آن دیده می‌شود.

ماگمایی که به سطح می‌رسد، معمولا به صورت فواره یا چشمه‌های گدازه‌ای خارج می‌شود. این نوع آتشفشان در جزایر هاوایی به تعداد زیاد یافت می‌شود. در جزیره ایسلند نیز از این نوع آتشفشان یافت می‌شود.

نوع استرومبولی:

در آتشفشان‌های نوع استرومبولی ماگمای نسبتا رقیق با ترکیب بازیک و مواد پرتابی کم تا زیاد می‌باشد که مواد پرتابی به صورت ریتمی از اسکوری‌های ملتهب‏، لاپیلی و بمب می‌باشد.

عمده فعالیت این نوع آتشفشان در ساحل غربی ایتالیا دیده شده است. فعالیت‌های آرام استرومبولی از دهانه‌های باز صورت می‌گیرد و گدازه‌های نسبتا سیال در افق‌های بالایی مجرای آتشفشان وجود دارند.

به علت گرانروی بالای ماگما، خروج گاز زیادتر از انواع ماگما‌های سیال نوع هاوایی صورت می‌گیرد.

فوران‌های طولانی مدت استرومبولی می‌تواند مخروط‌های مختلط را تشکیل دهد، در حالی که فوران‌های کوتاه مدت معمولا مخروط‌های اسکوری دار را تشکیل می‌دهند.

خاکستر در این نوع آتشفشان کم بوده و به هنگام انفجار تولید ابر‌های سبک وزنی را می‌کند. شیب مخروط این نوع آتشفشان از شیب آتشفشان نوع هاوایی خیلی بیشتر است.

نوع وولکانو

در نوع وولکانو، گدازه‌های خمیری شکل، دهانه آتشفشان را مسدود می‌کند و مانع خروج گاز‌ها و بخارات می‌شود. پس از آن که فشار گاز‌ها و بخارات بر اثر تراکم زیاد شد، انفجارات شدید تولید می‌کند. بر اثر انفجار، ذرات مواد مذاب با فشار به خارج رانده شده و بر اطراف پرتاب می‌شوند و تولید ابر‌های ضخیم و وسیعی از خاکستر را می‌کنند. این ذرات خاکستر، پس از سرد شدن در اطراف دهانه آتشفشان ریخته شده و تولید مخروطی از خاکستر می‌کند. این نوع مخروط آتشفشانی اغلب دارای دو شیب است که یکی به طرف دهانه و دیگری به طرف خارج است گدازه مذاب در آن‌ها به صورت روانه، خیلی کم و نسبتا محدود است.

یک کوه آتشفشان ممکن است مدتی به شکل یک نوع و مدتی دیگر به شکل نوعی دیگر آتشفشانی می‌کند. چنان که آتشفشانی کوه وزوو و اتنا. گاهی از نوع استرومبولی و زمانی از نوع وولکانو می‌باشد.

نوع پله

در آتشفشان نوع پله که در جزیره مارتینیک قرار دارد، مجرای آتشفشانی به وسیله گدازه بسیار لزج و خمیری شکلی مسدود می‌شود و در نتیجه گاز‌ها و بخارات برای خود سوراخ و راهی در دامنه و پهلوی کوه پیدا می‌کنند. ابر‌های سوزان در این نوع آتشفشان تقریبا شبیه نوع وولکانو می‌باشند، ولی شدت خروج آن‌ها از دهانه زیادتر است. به علاوه، حرکت آن‌ها موازی با سطح زمین و گاهی مایل با آن است، در حالی که در نوع وولکانو این حرکت به صورت قائم می‌باشد.

در آتشفشان نوع پله، اغلب مواد مذابی که خیلی غلیظ و خمیری شکل هستند با فشار زیاد از دهانه خارج می‌شوند و به شکل سوزنی در دهانه کوه منجمد می‌شوند که به این مواد منجمد شده در دهانه کوه، سوزن پله می‌گویند.

نوع کومولوولکان یا کوپول

مخروط این نوع آتشفشان به شکل گنبد است که به یک طرف بیشتر متمایل است. این نوع آتشفشان در شرایطی تقریبا مشابه نوع پله ایجاد می‌شود. قطعات بزرگی از سنگ، که از دهانه این نوع آتشفشان خارج می‌شود، ممکن است دارای سطوح صیقلی یا مخطط باشند.
کار مثبت آتشفشان‌ها

اگر چه آتشفشان‌ها خرابی‌های بسیاری ایجاد می‌کنند، اما خاک حاصل از خاکستر‌های آتشفشانی، بسیار حاصلخیز و غنی است. سنگ‌های آتشفشانی نیز کاربرد‌هایی درساختمان سازی و صنایع شیمیایی دارند.