چه برسرموزه‌ها در دنیای کرونا می‌آید؟

ناطقان: ترس از خطرناک بودن حضور مخاطبان زیاد در فضای موزه‌ای و گسترش زنجیره‌ی ابتلا به ویروس کرونا از یک طرف و قدمی آهسته‌ای که به نظر می‌رسید متولیان وزارتخانه میراث فرهنگی برای تعطیلی موزه‌ها که علاوه بر سلامت کارکنان موزه‌ای، سلامت آثار تاریخی را به خطر انداخته بود، برمی‌داشتند، از روزهای نخست مطرح شدن شیوع کرونا در کشور، جامعه‌ی موزه‌داری را با اما و اگرهای زیادی مواجه کرد.

آن هم در شرایطی که به واسطه‌ی شلوغی این فضاهای تاریخی و آثاری که در یک فضای سربسته قرار داشتند امکان انتقال ویروس به شدت گسترش می‌یافت و به همین دلیل ستاد کرونا موزه‌ها را در لیست مشاغل و مکان‌های پر خطر و با رتبه‌ی ۴۹ قرار داد و حتی مسولان میراثی فعالیت دوباره‌ی این فضاهای تاریخی را تا مدت‌ها تقریبا غیر عملی می‌دانند.

با تعطیلی موزه‌ها، موزه‌داران تلاش کردند تحدیدها و تهدیدهایشان را به فرصت تبدیل کنند و علاوه بر نمایش روزانه‌ی بخش‌هایی از موزه‌ها و آثار تاریخی در فضای مجازی خودشان هم به صورت انلاین و مجازی به گپ و گفت با یکدیگر پرداختند.

گپ و گفت‌هایی که بعضا پای مسوولان موزه‌ای هم به میان باز می‌کند، مانند محمدرضا کارگر – مدیر اداره کل موزه‌ها -  که در گفت‌وگوی رضا دبیری‌نژاد - موزه‌دار و رییس موزه ملی ملک - با او از طریق صفحه «فرهنگ موزه» در اینستاگرام به سوالات موزه‌داران پاسخ داد.

 
پیش بینی درآمدی حدود ۲۰۰ میلیارد تومان را داشتیم

کارگر در نخستین بخش صحبت خود درباره‌ی تاثیر کرونا بر موزه‌ها و عیب و حسن‌های آن در شرایط امروز گفت: کرونا امروز به یک موضوع جهانی تبدیل شده که به مرور ابعاد گستردگی آن معلوم می‌شود، حتی مدتی است مطرح می‌شود که احتمال دارد تا یک سال آینده نیز گرفتار آن باشیم، یا حداقل با محدودیت‌هایی به این واسطه مواجه شویم.

او با تاکید بر این‌که بروز شرایط کنونی، نخستین تجربه‌ی موزه‌های ایران و بسیاری از موزه‌های دنیاست، افزود: هر چند با مطرح شدن این مساله، برنامه‌ریزی درباره‌ی موزه نیز شکل گرفت اما نخست موزه‌ها فکر می‌کردند می‌توان با فاصله‌گذاری اجتماعی به کارها ادامه داد، ولی به مرور متوجه شدند که باید موزه‌ها را به طور کامل تعطیل کرد. این تاثیر شوک‌آور بود، به خصوص که ما خود را برای برای بازدیدهای نیمه و اواخر اسفند و نوروز ۹۹ آماده کرده بودیم، اما ناگهان از یک سو با تعطیل شدن کامل موزه‌ها مواجه شدیم و از سوی دیگر با پرسنلی که برایشان برنامه‌ریزی کاری نشده بود.

وی خسارت اقتصادی وارد شده به موزه‌های دنیا و ضرر آن را چه برای موزه‌های دولتی و چه خصوصی به نسبت‌های متفاوت دانست و با اشاره به برنامه‌ریزی‌هایی که از همان زمان آغاز شدند، تا در صورت امکان تهدیدها را به فرصت تبدیل کنند، ادامه داد: بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده برای سال جدید و براساس روال گذشته - قبل از وقوع بحران کرونا -، چیزی حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان پیش بینی درآمد از اماکن متعلق به وزارتخانه و موزه‌ها بود که حتی بخش مهمی از این درآمد با توجه به بحث بازگشت درآمد ۲۱ محوطه ملی به خود آن‌ها برمی‌گشت.


ایجاد جایگزین برای درآمد موزه‌ها کار دشواری است

او با اشاره به اعتبارِ موزه‌ها که از محل درآمد کاخ موزه‌هایی مانند سعدآباد، نیاوران و کاخ گلستان به دست آمده بود، تاکید کرد: از یک سو به دلیل افزایش مخاطبان موزه‌ها و از سوی دیگر افزایش قیمت بلیت با افزایش درآمد مواجه بودیم، اما در شرایط کنونی به نظر می‌رسد با مشکلاتی مواجه شویم. چون قرار بر بازگشت درآمد موزه‌ها به آن‌هاست و در این شرایط اعتبارات دولتی موزه‌ای بسیار کم می‌شود، پس جایگزینی برای قطع شدن درآمد موزه‌ها کار دشواری است.

وی برطرف کردن مشکلاتِ موزه‌ها را تحت تاثیر این درآمد دانست و اضافه کرد: در این شرایط شاید نهایتا تا مدتی بتوانیم فقط موزه‌ها را اداره کنیم و انجام پروژه‌های مختلف مانند برگزاری نمایشگاه‌ها شاید با مشکل مواجه شود. هر چند در سال جاری چون درآمدهای گذشته هنوز هست شاید تا حدودی بتوان آن را برطرف کرد اما اگر شرایط امروز تا یک سال دیگر تداوم داشته باشد، ممکن است با مشکل مواجه شویم.


پرداخت کمک‌های بلاعوض قبل از نوروز به موزه‌ها آغاز شد

کارگر با تاکید بر این‌که موزه‌ها به درآمد بسیار وابسته‌اند، اظهار کرد: قبل از آغاز تعطیلات نوروز کمک‌های بلاعوضی به بخشی تعدادی از موزه‌های خصوصی انجام و اعتبار به صاحبان این موزه‌ها پرداخت شد که می‌توان گفت قابل توجه نیز بود. اکنون نیز وام‌های بسیار کم بهره و بعضا تلاش می‌کنیم به صورت بلاعوض به همه‌ی موزه‌های خصوصی کمک کنیم.

او تعداد موزه‌های خصوصی کشور در شرایط کنونی را ۱۵۷ موزه شمرد و افزود: به این موزه‌ها در درجه نخست وام‌های کم‌بهره پرداخت شده است ودر ادامه برای‌شان تقاضای کمک بلاعوض کرده‌ایم. هر چند وام‌ها نیز مبلغ قابل توجه و با بهره بسیار پایین است.

موزه‌ها در لیست مراکز پرخطر ترددند/ادامه فعالیت‌ موزه‌ها در آخرین ردیف‌های لیست است

مدیر اداره کل موزه‌ها اما تعطیلی، ادامه فعالیت موزه‌ها در زمان دیگر و اصلا نهادتصمیم‌گیر برای پروسه‌ی فعالیت موزه‌ها در این شرایط و هر چه به این بحث مربوط می‌شود را نخست به عهده‌ی ستاد مبارزه با کرونا می‌داند.

او توضیح داد: در مرحله اول فکر می‌کردیم که ما می‌توانیم خودمان برای فعالیت موزه‌ها تصمیم‌گیری کنیم، بر همین اساس شخص وزیر میراث فرهنگی بر اساس پیشنهاد ما بعد از تعطیلی سینماها و سالن‌های تئاتر توسط وزارت ارشاد با پیشنهاد تعطیلی موزه‌ها موافقت کرد و بر همین اساس نخست اعلام کردیم موزه‌ها تعطیل می‌شوند، اما با ایجاد ستاد ملی کرونا در هیات دولت که اعلام کرد هر نوع تعطیلی در دستگاه‌های دولتی منوط به مجوز ستاد کروناست، بنابراین تصمیم ما کان لم یکن اعلام شد و اتفاق تعطیلی  و فعالیت دوباره‌ی موزه‌ها در روزهای نخست اسفند ماه رخ داد.

به گفته‌ی کارگر، اما در ادامه مونسان در تلاش برای رایزنی با سناد کرونا بود که آن پیگیری‌ها منجر به تایید تعطیلی موزه‌ها شد، به این دلیل که این مکان‌های فرهنگی نیز جزو مراکز پر ازدحام شناخته شدند، در این شرایط شاید اجازه‌ی بازگشایی موزه‌ها مانند مدارس در مجوزهای آخر فعالیت اصناف مختلف باشد.

بازدیدهای محدود از موزه با تست کرونا

وی با این وجود با اشاره به در دست بررسی بودن طرحی اشاره کرد که برخی از موزه‌های بزرگ دنیا مانند لوور نیز اکنون روی آن کار می‌کنند و ادامه داد: در این طرح افرادِ علاقمند به بازدید از موزه‌ها در این موقعیت به شکل گروه‌های بسیار محدود و با رعایت فاصله‌گذاری، با خرید بلیت‌های بسیار مخصوص موزه‌ها، به صورت سانسی می‌توانند از موزه بازدید کنند. هر چند این طرح موافقان و مخالفانی دارد، اما باید مجوز اصلی خود را برای این طرح از ستاد ملی کرونا بگیریم.

او با بیان به این‌که موزه‌های میراث فرهنگی گاهی اوقات این نوع از خدمات خود را ولو به تعداد محدود و در صورتی که کلا امنیت رعایت شود حتی با انجام تست کرونا می‌توانند انجام دهند، به قدم‌های بزرگی که برای برگزاری برنامه‌ی زنده  در فضاهای مجازی و توسط موزه‌داران برداشته شده، اشاره کرد.

وی تاکید کرد: قرار نیست این اقدام به زودی انجام شود، در شرایطی که تعطیلی موزه‌ها به درازا بکشد به این طرح فکر کرده‌ایم.

تدوین پروتکل بهداشتی برای موزه‌ها/احتمال تداوم تعطیلی موزه‌ها تا دو ماه آینده

وی اما تهیه‌ی پروتکل‌های بهداشتی برای موزه‌ها توسط وزارتخانه و پژوهشکده حفاظت و مرمت را از اقداماتی دانست و با اشاره به برگزاری جلساتی با پژوهشگاه میراث فرهنگی و صحبت در این موارد، افزود: پروتکل‌هایی درباره‌ی حفاظت آثار تاریخی برای کارکنان و آثار تاریخی در دست تهیه است که  امیدواریم این منشور تا یک ماه آینده به تصویب موزه داران برسد.

او با این وجود از رصد دیگر موزه‌های مختلف دنیا در این شرایط خبر داد و افزود: به نظر می‌رسد نباید انتظار فعالیت موزه‌ها را دست کم تا یکی دو ماه آینده داشته باشیم. نخست باید شرایط جامعه به جایی برسد که موزه‌ها به شکل گذشته شوند.

روایت جدیدی از موزه‌های کشور به روش فضای مجازی

کارگر اما با موفق خواندن طرح معرفی ۱۳ موزه در ۱۳روز توسط آپارات، ادامه داد: موزه‌ها در این شرایط می‌توانند فعالیت‌های مختلفی داشته باشند. در روزهای پایانی هفته گذشته دستورالعملی به همه موزه‌ها اعلام شد تا براساس آن هر کدام به صورت جداگانه یک سناریوی معرفی مجازی از موزه‌های خود تدوین کنند، تا بخشی از این معرفی به صورت زنده و بخشی نیز از طریق وب سایتی جدید انجام شود. در واقع می‌توانیم این اطلاعات را جمع‌آوری کرده و به شکلی نمایشی و جذاب شود موزه‌ها را روایت کنیم.

او نشان دادن بخش‌هایی از موزه‌ها که دربازدیدهای حضوری برای مخاطبان امکان پذیر نیست را از دیگر اقداماتی دانست که موزه‌های مختلف کشور می‌توانند انجام دهند و افزود: نشان دادن آثار در مخازن و شیوه‌های مرمت هر چند از طریق حضوری برای مخاطبان موزه‌ای امکان‌پذیر نیست، اما این کار را می‌توان به راحتی از طریق شبکه‌های مجازی انجام داد. در این شرایط موزه‌ها با جمع‌آوری یک تیم عکاسی و فیلم‌برداری می‌توانند روایت‌گری جدیدی از موزه‌های خود داشته باشند.

کارگر با این وجود انجام برخی اقدامات مانند حفاظت و موزه‌ها می‌توانند به آن توجه کنند و افزود: برخی از موزه‌ها در شرایط کنونی دست‌کم می‌توانند با توجه به اعتبارات موجود به بررسی سیستم امنیتی موزه‌ها و دوربین‌های مداربسته و ویترین‌ها بپردازند. این کار خود به رسیدن فعالیت صد درصدی موزه‌ها در این شرایط کمک می‌کند.


۱۰۰ موزه پهنای باند اینترنت رایگان می‌گیرند

مدیر اداره کل موزه‌ها اما درباره‌ی تامین برخی امکانات برای موزه‌ها به جلساتی که این اداره کل با وزارت ارتباطات برای گرفتن پهنای باند اینترنت برای مخاطبان داشته اشاره کرد و گفت: قرار شد تا حدود ۱۰۰ موزه و محوطه تاریخیِ میراث فرهنگی تحت پوشش وزارت ارتباطات قرار گیرند و حجم زیادی از پهنای باند در اختیار مخاطبانِ موزه‌ای باشد.

او با تاکید بر این‌که حدود ۸۰ درصد مخاطبان در حوزه میراث فرهنگی، متعلق یه ۱۰۰ موزه و محوطه تاریخی هستند، از قرار گرفتن این تعداد در لیست استفاده از پهنای باند اینترنت خبر داد و افزود: به مرور دیگر موزه‌ها نیز از این شرایط بهره‌مند می‌شوند که امیدواریم این کار تا یک ماه آینده به صورت کامل و برای کل کشورانجام شود.

او انجام اقدامات کنونی در این شرایط را بیشتر به منزله‌ی یک تمرین برای موزه‌ها دانست که در حال حاضر روی موزه‌های تهران و دیگر موزه‌های بزرگ انجام می‌شود و گفت: واقعیت این است که ما در کشوری زندگی می‌کنیم که با محدودیت‌های مختلفی مواجهیم. زیرساخت‌ها محدودند. اما باور دارم که اگر مدیر یک موزه تلاش کند و تقاضاهایشان را مطرح کند، می تواند به سرعت به نتیجه برسد.

دورکاری، تعطیلی نیروهای موزه‌ای را به همراه دارد؟

مدیر اداره کل موزه‌ها اما صحبت‌های مطرح شده درباره‌ی تعدیل نیروهای موزه‌ای با تعطیلی موزه‌ها را به این دلیل دانست که هنوز تصور درستی از دورکاری بین افراد وجود ندارد و افزود: ما تابع تصمیمات در سطح ملی و دولت هستیم. بحث دورکاری کاملا در قانون دیده شده است. پرسنل یک اداره می‌تواند در صورتی که جنس کارش در فضای خانه نیز عملیاتی می‌شود، از دورکاری استفاده کنند، این به تشخیص مدیر او مربوط است.

او با اشاره به این‌که این بخشنامه به همه‌ی استان‌ها ابلاغ شده است، افزود: معمولا پژوهشگران روی آثار تاریخی امکان استفاده از این شرایط را دارند. کسانی که می‌توانند با روشمند کردن کارهایشان روایت‌های جدیدی از موزه خلق کنند.می‌توان یکی از دستاوردهای شرایط کنونی برای موزه‌ها را چیزی بیشتر از حضور فیزیکی موزه‌داران در فضای موزه‌ای دانست.

کارگر تاکید کرد: در نظام اداری کشور باید تحول صورت گیرد که بیشتر از فکر به حضور کارمندان به نتیجه‌ی حضورشان بیندیشیم. در حال حاضر نیز با ارائه‌ی برنامه کارمندان می‌توانند از نظام دورکاری استفاده کنند.