شرایط حضانت فرزند توسط مادر

ناطقان: رشد عقل و شخصیتی کودک در بستر خانواده فراهم میشود و در سایه خانواده میتواند به موفقیت دست پیدا کند.

حضانت فرزند

از آن جایی که کودکان بی دفاع‌ترین افراد جامعه هستند قانون برای آن‌ها شرایط حضانت در نظر گرفته تا به حقوق آن‌ها رسیدگی شود.

ماده ۱۱۷۹ و ۱۱۶۸ قانون مدنی به حقوق کودکان پرداخته و شرایط حضانت را عنوان کرده است. در این قوانین بیشتر به نحوه پرورش و رشد
کودکان پرداخته و به مسائل تربیتی اشاره‌ای نشده است. حضانت به حمایت عاطفی و مادی از فرزندان گفته میشود که پدر یا مادر با توافق دوطرفه میتوانند آن را به عهده گیرند.
براساس قانون، حضانت فرزند حقی است که بر عهده پدر و مادر قرار میگیرد از این رو والدین حتی بعد از طلاق باید از فرزندان خود به خوبی مراقبت کنند و مسئولیت‌های آن‌ها را بپذیرند. پدر یا مادری که مسئولیت فرزند را برعهده میگیرد درواقع حضانت او را پذیرفته است.
در طلاق توافقی حضانت کودک براساس توافق انجام میگیرد، اما در برخی طلاق ها موضوع حضانت بحثی پیچیده است. در طلاق غیرتوافقی حضانت فرزند همیشه با پدر است؟ آیا مادر میتواند حضانت فرزند خود را به صورت دائمی بگیرد؟

در این مطلب سعی شده به سواالت به طور کامل پاسخ داده شود.

سن حضانت کودک
قانون حضانت کودک را به پدر و مادر سپرده است و هر دوی آن‌ها باید در رشد کودکان نقش داشته باشند. در ابتدا باید والدین با یکدیگر بر سر نگهداری کودکان به توافق برسند، ولی اگر تفاهم بین آن‌ها برقرار نشود قانون بین آن‌ها حکمرانی میکند.
در صورتی که پدر صالحیت اخلاقی نداشته باشد برای مثال به اعتیاد دچار باشد بعد از سن ۷ سالگی نیز حضانت کودکان به مادر داده میشود.
ولی پدر در تمامی مراحل باید هزینه‌های کودکان را تامین کند. باید توجه داشت در قانون قدیم فرزند تا ۲سالگی نزد مادر میماند، اما این قانون تغییر کرده و از سال ۱۳۸۲ این سن به ۷ سال تغییر یافت.

حضانت دائم فرزند دارای چه شرایطی است؟
مالک دادگاه برای سپردن فرزند به یکی از والدین داشتن تمکن مالی و تعهد تامین منافع فرزند است پس والدین در طلاق توافقی میتوانند در مورد برعهده گرفتن مسئولیت‌های فرزند خود به تفاهم برسند و حضانت دائمی فرزند را به یکی از والدین بسپارند.

گاهی زن با بخشیدن مهریه خود حضانت دائم فرزند را بر عهده میگیرد و گاهی استطاعت مالی پدر موجب این حضانت میشود.
قابل ذکر است اگر پدر یا مادر حضانت دائمی را بر عهده گیرند، اما نتوانند به هر دلیلی حقوق فرزند خود را رعایت کنند، دیگر والد میتواند در مورد حقوق فرزندش به دادگاه شکایت کند و با ارائه مدارک قانونی حق حضانت را باطل کند.
سن حضانت در مورد دختران ۹سال و برای پسران ۱۵ سال است یعنی بعد از این سن کودک، خود میتواند تعین کند که میخواهد با پدر خود زندگی کند یا مادر، کودکان در این سن خارج از سن حضانت قرار میگیرند.

تفاوت درحضانت دائم فرزند پسر و دختر
یکی از مواردی که قانون برای سپردن فرزندان به پدر یا مادر در نظر میگیرد سن است. سن فرزند در حضانت دائم فرزند تاثیرگذار است.

فرزند پسر و دختر تا سن ۷ سالگی نزد مادر خود میمانند پس از آن دختر تا سن ۹ سالگی و پسر تا ۱۵ سالگی با پدر خود زندگی خواهند کرد. بعد از این سن فرزند دختر و پسر از سن حضانت خارج شده و خود باید تصمیم بگیرند که تمایل به زندگی با پدرشان دارند یا مادر خود.

حضانت فرزند پسر: حضانت پسر تا ۷ سالگی بر عهده مادر است و تا ۱۵ سالگی برعهده پدر. پس از ۱۵ سالگی کودک از سن حضانت خارج شده و انتخاب میکند که دوست دارد با کدام یک از والدین خود زندگی کند.

حضانت فرزند دختر: حضانت دختر نیز تا ۷سالگی با مادر است و از ۷ تا ۹ سالگی با پدر. دختر در سن ۹ سالگی از سن حضانت خارج میشود و میتواند برای ادامه زندگی خود با پدر یا مادر تصمیم بگیرد.

حضانت فرزند بعد از ازدواج مادر به چه صورت است؟
برخی معتقدند حضانت کودک پس از ازدواج مادر از او ساقط میشود این در حالی است که قانون به نفع فرزند وضع شده و همیشه این حق را از مادر سلب نمیکند.
مادر برای حضانت فرزند خود باید همه حقوق او را رعایت کند. در ادامه درمورد شرایط مادر در موقعیت‌های مختلف توضیح داده شده است.

شرایط حضانت فرزند بعد از ازدواج مادر
تا چندی پیش در صورت ازدواج مجدد مادر، حضانت فرزند از او ساقط شده و فرزند به پدر سپرده میشد، اما در قانون جدید حمایت از خانواده اگر فرزند به مادر خود نیاز اساسی داشته باشد و مادر نیز دارای شایستگی سرپرستی بوده و از لحاظ روانی در سالمت باشد حتی در صورت ازدواج مجدد میتواند حضانت فرزند خود را حفظ کند.
پس در صورت حفظ امنیت کودک حضانت فرزند بعد از ازدواج مادر سلب نمیشود و مادر بعد از ازدواج نیز میتواند فرزند خود را تا سن مقرر شده نزد خود نگه دارد. حضانت فرزند تنها در صورتی از مادر سلب میشود که شرایط نگهداری تغییر کند. برای مثال اگر شوهر مادر با فرزند رفتار مناسبی نداشته باشد و باعث آزار و اذیت کودک شود حق حضانت از مادر سلب میشود. اما مواردی مانند فوت شوهر سابق این حضانت را سلب نمیکند.

چه مواردی باعث سلب حضانت فرزند میشود؟
اگر پدر در هنگام طلاق حضانت فرزند خود را به مادرش واگذار کند این حق تحت شرایطی ممکن است سلب شود. قانون تمامی مواردی که ممکن است به کودک آسیب برساند را بررسی کرده که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

⦁ داشتن مشکالت روانی مادر و جنون⦁ استفاده مادر از مواد مخدر و اعتیاد به آن
⦁ آزار و اذیت کودک و داشتن رفتار نامناسب با آن
⦁ مشکالت اخالقی مادر
⦁ سواستفاده از کودک
⦁ تنبیه کردن کودک خارج از عرف

در قانون جدید قانون حضور کودک زیر ۱۵ سال را در جلسه رسیدگی ممنوع کرده است؛ بنابراین هر موردی که باعث آزار و اذیت کودک شده باشد و به تربیت او آسیب برساند باعث سلب حضانت فرزند بعد از ازدواج مادر میشود. البته این حضانت تنها در صورتی سلب میشود که مدارک مستدل ارائه شود.

آیا مادر میتواند بابت حضانت فرزند خود دستمزدی دریافت کند؟
باتوجه به اینکه سرپرستی قانونی فرزند با پدر و مادرش است هیچ یک از والدین نمیتوانند بابت حضانت فرزند خود درخواست مالی داشته باشند، اما اگر به هر دلیلی دادگاه سرپرستی کودک را به شخص دیگری بسپارد آن فرد میتواند بابت نگهداری کودک درخواست دستمزد داشته باشد.

حضانت فرزندان بعد از فوت پدر یا مادر با چه کسی است؟
تربیت و نگهداری کودک پس از طلاق مسئله‌ای است که پدر و مادر باید در مورد آن به توافق برسند. اما در صورت فوت پدر و مادر حضانت کودک به جد پدری واگذار میشود. صالحیت پدربزرگ از هر فردی بیشتر است.
در صورتی که پدربزرگ نیز در قید حیات نباشد حضانت فرزندان به وصی او داده میشود. البته پدر و جد پدری میتوانند برای خود وصی تعیین کنند که در صورت فوت وظیفه نگهداری و حضانت کودکان را برعهده گیرد.
در صورتی که وصی تعیین نشود دادگاه حضانت را به قیمی می سپارد که خود دادگاه او را منصوب میکند و برای تعیین این قیم نزدیکان کودک بر دیگران تقدم دارند. حضانت کودک در صورت فوت پدر شرایط متفاوتی دارد که ادامه بررسی شده است.

حضانت فرزند در صورت فوت پدر به چه صورت است؟
طبق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی در صورت فوت یکی از والدین حضانت فرزند به والد دیگر که زنده است داده میشود. اگر پدر فوت کند و برای خود وصی تعیین کرده باشد که از حضانت فرزندان را برعهده گیرد و قیم آن‌ها شود باز هم در صورت زنده بودن مادر حضانت کودکان به مادر سپرده میشود.
پس حضانت فرزند بعد از فوت پدر، یا جد پدری که والیت دارد یا قیمی که از جانب پدر تعیین شده حق حضانت ندارند بلکه حضانت به طور مشخص با مادر فرزندان است. با فوت پدر نگرانی مادر در مورد آینده فرزندان بیشتر میشود، زیرا عالوه بر پر کردن خال‌های عاطفی باید نیاز مالی آن‌ها را نیز برآورده کند.

قیومیت چیست؟
قیم کسی است امور مالی را بر عهده دارد و قیمومیت به معنای قیم و سرپرستی است. در مورد مسائل مالی تصمیم گیری میکند. اگر پدری که فوت میکند ارث فراوانی داشته باشد در مورد صالحیت امور مالی اختلافاتی پیش می‌آید.

قانون در چنین مواقعی برای قیم شرایطی را در نظر گرفته است:
⦁ در صورتی که طفل صغیر مسلمان باشد قیم او نیز باید مسلمان باشد.
⦁ قیم باید آگاه، بصیر، عاقل و بالغ باشد.
⦁ شایستگی اخالقی، قابل اعتماد بودن و اهلیت کامل از ویژگی‌های ضروری قیم است.
در صورت واجد شرایط بودن چند نفر قانون مادر را مادامی که شوهر ندارد و صالحیت نگهداری کودکان را دارد بر دیگران تقدم میدهد. قیم میتواند در مسائل مالی و اموال منقول کودک دخل و تصرف داشته باشد، اما در مورد اموال غیرمنقول اجازه دخل و تصرف با رای دادستان است.

نگهداری از طفل و حضانت آن
در قانون ایران برای نگهداری از طفل تعریفی وجود ندارد و حضانت را همان نگهداری از کودک میخوانند. فردی که حضانت را برعهده میگیرد باید بتواند رشد، سالمت جسم و روان، وسایل مورد نیاز و خوراک و پوشاک فرزند را فراهم کند.
اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی، قمار، آزار و اذیت کودک، استفاده از فرزند به عنوان کودک کار، قاچاق، بیماری روحی و روانی، فساد و فحشا یا شرکت دادن کودک در فحشا و تکدی گری از جمله انحطاطات اخلاقی هستند. از نظر برخی حقوقدانان سپردن کودک به یکی از والدین قدرت را به او میدهد که در ادامه بحث خواهد شد.

طلاق چه تاثیری در نقش پدر و مادری دارد؟
طلاق رابطه زناشویی را از بین میبرد، اما در نقش والدین تاثیری ندارد. پدر و مادر حتی پس از طلاق میتوانند فرزند خود را ببینند و او را از مهر و محبت خود سیراب کنند. از این رو قانون به والد اجازه نمیدهد بدون موافقت والد دیگر مهاجرت کرده و فرزندش را با خود ببرد. برای سفر زیارتی نیاز به اجازه طرف مقابل نیست و طبق قانون امکان پذیر است.
پدر و مادر برای دیدار فرزند میتوانند با یکدیگر توافق کنند، اما در صورتی که نتوانند ساعتی را مشخص کنند تا والدی که فرزند نزد او نیست بتواند کودک خود را ملاقات کند، دادگاه زمانی را مقرر میکند.
بر طبق این ماده حتی در صورت فاسد بودن پدر یا مادر مانعی برای دیدار وجود ندارد. پدر یا مادری که فرزند نزد او زندگی میکند حق منع ملاقات را ندارد و در صورت جلوگیری از دیدار فرزندش با طرف مقابل به ۳ تا ۶ ماه حبس و جریمه نقدی ۵.۱ تا ۳ میلیون محکوم میشود.

اگر والدین بتوانند درمورد زمان ملاقات به نتیجه برسند دیگر نیاز به مراجعه به محاکم قضایی برای تعیین زمان نیست.

مدت زمان ملاقات برای والدینی که حضانت را ندارد!
دادگاه معموال دو روز آخر هفته را به پدر یا مادری که حضانت را برعهده ندارد واگذار میکند. حقوق دانان معتقدند افزایش زمان دیدار باعث دوگانگی و اختلال در روند تربیت کودک میشود.
دادگاه در هیچ موردی به جز نداشتن سلامت روحی و روانی والد و امکان خطر جانی برای کودک پدر یا مادر را از ملاقات فرزندش منع نمیکند و در همه حال حق دیدار را به او میدهد. در زمانی که دیدار کودک با والد بر مصلحت او تاثیر بگذارد دادگاه تاریخ دیدار را طولانی‌تر میکند.

نفقه فرزند با چه کسی است؟
خواه حضانت با پدر باشد خواه با مادر نفقه کودک و تامین مخارج مسکن، پوشاک، خورد و خوراک و تحصیل بر عهده پدر است. در صورتی که  پدر از پرداخت هزینه‌ها سرباز زند به ۳ماه و یک روز تا ۵ ماه حبس محکوم میشود.
در صورتی که پدر توان مالی نداشته باشد پرداخت هزینه‌ها با جد پدری است. نفقه پس از بلوغ فرزند قطع نخواهد شد و طبق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی در صورتی که فرزند نتواند مایحتاج زندگی خود را فراهم کند پرداخت هزینه‌های فرزند کبیر نیز بر عهده پدر است.