آشنایی با شروط ضمن عقد

ناطقان: پس از گذر از مراحل خواستگاری و نامزدی، وقتی صحبت از ازدواج رسمی به میان می‌آید، از مهم‌ترین سوالات زوجین این هست که کدام شروط ضمن عقد ازدواج را استفاده کنیم؟
از آنجا که ازدواج هم یک قرارداد است و بر اساس این قرارداد، حقوق و تکالیفی برای طرفین ایجاد می‌شود، هر کدام از طرفین می‌توانند شروطی را به نفع خود در این قرارداد درج کنند.

در ادامه توضیحات بیشتری در مورد شروط ضمن عقد و شروط از پیش ذکر شده ازدواج به شما ارائه می‌شود.

شروط ضمن عقد یعنی چه؟
هنگامی که بین دو طرف یک معامله قراردادی بسته می‌شود، افراد می‌توانند علاوه بر تعهداتی که قانوناً با امضای قرارداد به عهده آن‌ها گذاشته می‌شود، شرایطی را به عقد اضافه کنند که دو طرف ملتزم به رفتار بر اساس آن هم باشند.

این شروط که به آن‌ها شروط ضمن عقد گفته می‌شود، در صورتی صحیح است و قانون از آن حمایت می‌کند که مخالفتی با اصل قرارداد (آن چیزی که طرفین عقد برای رسیدن به آن قرارداد بسته‌اند) و قوانین آمره (قوانین مربوط به نظم عمومی و جلوگیری از زیان افراد) نداشته باشند.

مثلا به علت مخالفت با اصل قرارداد، نمی‌توان ضمن عقد اجاره شرط کرد که مستاجر نتواند از ملک استفاده کند.

شروط ضمن عقد ازدواج چیست؟
با امضای عقدنامه ازدواج، مرد از لحاظ حقوقی مکلف به پرداخت مهریه و نفقه و زن مکلف به تمکین از مرد می‌شود.

در کنار این موارد، برخی از امور زندگی زن وابسته به اجازه مرد می‌گردد. این موضوع می‌تواند در آینده مشکلاتی برای زن ایجاد کند.

جهت جلوگیری از مشکلات احتمالی، برخی خانم‌ها اقدام به درج شروط ضمن عقد ازدواج در عقدنامه می‌کنند.

مهم‌ترین شروط ضمن عقد ازدواج شامل این موارد هست:
آشنایی با شروط ضمن عقد
وکالت در طلاق
حق تحصیل
حق اشتغال
حق خروج از کشور
حق حضانت فرزندان در صورت طلاق
حق تعیین مسکن

از آنجا که عقدنامه یک سند حقوقی است، چگونگی تنظیم متن این شروط از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که هر واژه می‌تواند تغییری در مفهوم و حیطه اعمال شرط ایجاد کند یا حتی باعث باطل شدن آن شود.

لازم است بدانید شروط ضمن عقد ازدواج دو دسته هستند:

دسته اول شروط از پیش موجودی هستند که در تمام عقدنامه‌ها موجود بوده و بدون نیاز به درخواست از دفتر ازدواج و طلاق، در سند نکاحیه به شکل تایپ شده وجود دارند.
دسته دوم شروط مازادی هستند که زوجین تمایل دارند بر شروط دیگر اضافه شده و حقوق دیگری را برای طرفین مشخص نمایند.
دسته اول- شروط ضمن عقد ازدواج از پیش موجود
همانطور که مطرح شد، شروط زیر در تمام عقدنامه‌ها بطور تایپی و از پیش موجود درج شده است. البته مرد یا زن می‌توانند نسبت به امضاء این شروط اقدام نموده یا بدون توجه به آن‌ها، الباقی صفحات عقدنامه را امضا نمایند.

تصویری از صفحه شروط ضمن عقد سند ازدواج
شروط ضمن عقد قباله ازدواج
متن شروط عقدنامه ازدواج
۱) ضمن عقد ازدواج، زوج شرط نموده که هرگاه طلاق به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسرداری یا سوءاخلاق و رفتار او نباشد، زوج موظف است تا نصف دارایی موجود را که در ایام زناشویی با او به دست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه، بلاعوض به زوجه منتقل نماید.

۲) ضمن عقد نکاح، زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل غیر داد که در موارد مشروحه ذیل با رجوع به دادگاه و اخذ مجوز دادگاه پس از انتخاب نوع طلاق خود را مطلقه نماید و نیز به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل غیر داد تا در صورت بذل از طرف او قبول کند (یعنی اگر زن مهریه خود را ببخشد زن وکالت خواهد داشت این بخشش را به جای شوهرش قبول کند). این موارد عبارتند از:

الف ـ استنکاف شوهر از دادن نفقه به مدت ۶ ماه به هر عنوان و عدم امکان الزام او به تأدیه نفقه و همچنین در موردی که شوهر سایر حقوق واجبه زن را به مدت ۶ ماه ایفا نکند و اجبار او به ایفا هم ممکن نباشد.

ب ـ سوء رفتار یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل نماید.

ج ـ ابتلای زوج به امراض صعب‌العلاج به نحوی که دوام زناشویی برای زوجه مخاطره‌انگیز باشد.

د ـ جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح شرعا ممکن نباشد.

هـ ـ عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح، منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد؛ و ـ محکومیت شوهر به حکم قطعی به مجازات ۵ سال حبس یا بیشتر یا به جزای نقدی که مجموعا منتهی به ۵ سال یا بیشتر بازداشت شود و حکم مجازات در حال اجرا باشد. در تمام این موارد، در صورتی حق طرح دعوای طلاق برای زن ایجاد می‌شود که حکم قطعی محکومیت شوهر صادر شود و مرد در زندان باشد.

ز ـ ابتلای زوج به هرگونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و ادامه زندگی را برای زوجه دشوار نماید.

ح ـ زوج، زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترک کند و یا ۶ ماه متوالی بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت کند.

ط ـ محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و اجرای هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر در اثر ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه باشد. تشخیص این که مجازات مغایر با حیثیت خانوادگی است با توجه به وضع و موقعیت زوجه و عرف و موازین دیگر با دادگاه است.‌ی ـ در صورتی که پس از گذشت ۵ سال، زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر صاحب فرزند نشود.

ک ـ در صورتی که زوج مفقودالاثر شود و ظرف ۶ ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود.

هـ ـ زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار کند یا به تشخیص دادگاه بین همسران خود به عدالت رفتار ننماید.

دسته دوم- نمونه‌ای از شروط ضمن عقد ازدواج مازاد
همانطور که در بالا نیز طرح شد، زن و شوهر می‌توانند علاوه بر شروط دسته اول، از سردفتر ازدواج و طلاق بخواهند تا شروط دیگری را به شکل مازاد در عقدنامه ذکر کند.

سوال کاربر ناشناس: با سلام می‌خواستم ببینم بنده اگر بخواهم دو شرط ضمن عقد شامل حق حضانت فرزند و حق مسکن را در عقدنامه خودم به صورت توافقی ذکر کنم آیا در آینده سودی برای من خواهد داشت؟ یا با اینکه این حقوق برای همسر بنده باشد هیچ تفاوتی ندارد؟

پاسخ حسین یاوری [ وکیل پایه یک دادگستری]درباره این پرسش حقوقی:

با سلام. قطعا تاثیر دارد و مفید فایده خواهد بود.

در ادامه برخی از مهم‌ترین شروط قابل استفاده و نمونه‌ای از نحوه نوشتن آن‌ها ارائه می‌شود.

مهم‌ترین شروط ضمن عقد

۱- شرط حق تحصیل:
زوج، زوجه را در ادامه تحصیل تا هر مرحله که زوجه لازم بداند و در هر کجا که شرایط ایجاب نماید مخیر می‌سازد.

۲- شرط حق اشتغال:
زوج، زوجه را در اشتغال به هر شغلی که مایل باشد، در هر کجا که شرایط ایجاب نماید مخیر می‌کند.

سوال: سلام. همسر (خانم) بنده در زمان ازدواج (عقد) اعلام کرده معلم است و در دفترچه ازدواج شغلش معلم نوشته شده است. درحالی که ایشان مربی پیش دبستانی بوده (روزانه ۲-۳ ساعت می‌رفت سرکار) و مدارک شغلی‌اش موجود است. اکنون بعد از چند سال به آموزگار حق‌التدریس تبدیل وضعیت شده است و همین رفتنش سرکار (نصف روز) باعث بوجود آمدن مشکلات عدیده‌ای در زندگی مشترک شده است به گونه‌ای که باعث بوجود آمدن اختلافات خانوادگی شده است. شرط رفتن سرکار در دفترچه ازدواج ثبت نشده است و جزو شروط ضمن عقد نمی‌باشد. بنده نیز دادخواست منع اشتغال داده‌ام لطفا راهنمایی کنید؟ آیا بنده می‌توانم دادخواست تدلیس نیز بدهم که از همان ابتدا به دروغ خود را معلم معرفی کرده است؟

پاسخ سعید نجات زادگان (وکیل پایه یک دادگستری) در رابطه با این پرسش و پاسخ حقوقی:

با سلام و احترام، موضوعی که طرح کردید به هیچ وجه جزء موارد تدلیس محسوب نمی‌شود و شاهد مثال در رویه قضایی و آرای دیوان عالی کشور نیز وجود دارد.

در خصوص دادخواست منع اشتغال نیز با توجه به اینکه شغل زوجه «معلم» ذکر شده است، از دید بنده شما عالم به شاغل بودن همسر در چنین حوزه‌هایی از اشتغال فرض می‌شوید و در صورتی که بتوانید اثبات کنید که اشتغال زوجه مغایر با شئون شما بوده یا بواسطه اشتغال نمی‌تواند امور زندگی و فرزندان را سامان بدهد، صدور حکم بر منع اشتغال محتمل است..

۳- شرط حق خروج از کشور:
زوج به زوجه، وکالت بلاعزل می‌دهد که با همه اختیارات قانونی بدون نیاز به اجازه شفاهی یا کتبی مجدد شوهر، از کشور خارج شود.

تعیین مدت، مقصد و شرایط مربوط به مسافرت به خارج از کشور به صلاحدید خود زن است.

۴- شرط حق تعیین مسکن:
حق انتخاب مسکن و تعیین شهر یا محلی که زندگی مشترک در آنجا ادامه پیدا کند با زوجه خواهد بود.

۵- شرط حق حضانت فرزندان:
زوجین ضمن عقد خارج لازمی توافق نمودند اولویت در حضانت فرزند یا فرزندان مشترک در صورت طلاق با مادر خواهد بود، اعم از اینکه مجدداً ازدواج کند یا خیر.

۶- شرط حق وکالت در طلاق:
زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می‌دهد تا زوجه در هر زمان و تحت هر شرایطی از جانب زوج اقدام به مطلقه نمودن خود از قید زوجیت زوج به هر قسم طلاق (اعم از بائن و رجعی و خلع یا مبارات) به هر طریق اعم از اخذ یا بذل مهریه نماید.

در این خصوص باید توجه کرد که حق طلاق تحت هر شرایطی از حقوق مرد است. به هیچ طریقی نمی‌توان این حق را از او سلب کرد یا به دیگری داد.

پس عبارت "دادن حق طلاق به زن” غلط است و باید از "دادن وکالت در طلاق به زن” حرف زد. یعنی زن از طرف مرد وکالت دارد که اجرای حق طلاق او را بخواهد.

۷- شرط تنصیف:
بنابر این شرط، کلیه اموالی که زوجین پس از ازدواج به دست آورده‌اند به نسبت مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود. بهتر است این شرط به این صورت ذکر شود:

زوج و زوجه متعهد می‌شوند هنگام جدایی اعم از اینکه متارکه به درخواست مرد باشد یا به درخواست زن، کلیه دارایی که بعد از ازدواج دائم زوجین به دست می‌آورند بین آن‌ها به مناصفه تقسیم شود.

سوال: سلام در صورتی که اموال زوج در خارج از کشور باشه حکم پرداخت مهریه به چه صورت خواهد بود؟ در واقعه چطور می‌شه طلب مهریه کرد؟ همچنین شرط تنصیف در تمامی عقدنامه‌ها هست؟ یا با توافق طرفین اضافه میشه؟

پاسخ حجت اله حیدری مقدم در رابطه با این پرسش و پاسخ حقوقی:
با سلام؛
۱- اموال زوج در خارج از کشور، قابل توقیف و بازداشت نمی‌باشند و فقط زمانیکه زوج دعوی اعسار از پرداخت مهریه رو مطرح کند، زوجه می‌تونه از باب دفاع و در جهت رد اعسار نامبرده، به مالدار بودن ایشون در خارج از کشور، استناد کنه.
۲- زوجه برای وصول مهریه خود باید دعوی مطالبه مهریه رو مطرح کند که البته طبق بخشنامه رئیس قوه قضاییه، پرونده‌های مطالبه مهریه، ابتدائاً می‌بایست از طریق دفترخانه ثبت ازدواج و دایره اجرای ثبت اداره ثبت پیگیری بشن و در نهایت و در مرحله‌ی اجرای احکام دادگاه، چنانچه زوج در مقام محکوم علیه، جهت استیفای حقوق زوجه، مالی معرفی نکنه و یا مالی از ایشون در ایران به دست نیاد و محکوم به نیز تقسیط نشده باشه، اونوقت زوجه می‌تونه اعمال ماده‌ی ۳ قانون نحوه‌ی محکومیت‌های مالی (جلب زوج) رو درخواست بده.
۳- شرط تصنیف، بصورت چاپی و در قالب بند "الف” شروط ضمن عقد، در تمام عقدنامه‌ها (سند ازدواج) درج شده؛ لذا به صرف درج در عقدنامه و تا زمانیکه زوج و زوجه، ذیل اونو امضاء نزده باشن، تعهدآور نبوده و اصطلاحاً ضمانت اجرایی نداره، ولی به محض امضاء، شرط مذکور قبول شده و محقق می‌شود و ضمانت آور است.
لازم بذکر است که امضاء یکی از زوجین، موجب تحقق شرط مذکور نمی‌شود (امضاء هر دو لازم است).

۲ نکته مهم در نحوه استفاده از شروط ضمن عقد ازدواج
نکته اول- با وجود اینکه هر شرطی که ضمن قراردادی ذکر می‌شود باید مورد حمایت قانون قرار بگیرد، اما نظرات دادگاه‌ها در این خصوص متفاوت است.

برای مثال بعضی از دادگاه‌ها به این دلیل که در زمان امضای شرط حضانت فرزندی وجود نداشته است این شرط را باطل می‌دانند. پس نمی‌توان گفت این شروط حتماً حقوق زن را تضمین می‌کند، اما در هر صورت توجه به آن‌ها ضروری است.

نکته دوم- با توجه به اینکه تنظیم این شروط حقوق نسبتاً برابری را برای زن و مرد به دنبال دارد، و با توجه به این مطلب که مسئولیت تأمین مالی زندگی در هر صورت با مرد است به نظر می‌رسد تعیین مهریه‌های سنگین یا مشخص کردن میزان نفقه‌های بالا در کنار این شروط به دور از انصاف و برهم زننده تعادل زندگی زوجین است و بهتر است از آن پرهیز شود.

در پایان، از آن‌جا که آثار ناشی از این شروط بسیار با اهمیت است توصیه می‌شود برای تنظیم آن حتما از وکیل یا مشاور حقوقی مجرب کمک بگیرید.