عواقب نگه نداشتن عده

ناطقان: یکی از مهم ترین احکامی که در حوزه حقوق خانواده مطرح می باشد ، آن است که اگر عقد نکاح زن و مردی ، بنا به دلایلی همچون طلاق ، فسخ نکاح و یا فوت شوهر خاتمه پیدا کرد ، تحت شرایط به خصوصی ، زنان باید مدت زمانی را تحت عنوان « عده » سپری کرده و پس از آن ، در صورت تمایل ، به عقد ازدواج مرد دیگری در آیند .

فلسفه نگه داشتن عده در صورت طلاق و یا فسخ نکاح ، جلوگیری از اختلاط نسل و در مورد وفات شوهر ، با هدف احترام به شوهر متوفی می باشد . در هر حال ، نگه داشتن عده برای زنان ، امری الزامی و به لحاظ شرعی ، واجب است و در غیر این صورت ، ممکن است که اگر زنی عده نگه ندارد ، ضمانت اجراهای حقوقی خاصی بر موضوع ، مترتب شود . به همین دلیل ، پرداختن به این موضوع که عواقب نگه نداشتن عده چیست ، امری لازم و ضروری است که بعضا منجر به بطلان ازدواج دوم و حرمت ابدی زن و شوهر دوم می شود .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که اگر زنی عده نگه ندارد ، چه آثار حقوقی ایجاد می شود . به این منظور ، عواقب نگه نداشتن عده در نکاح دائم و نکاح منقطع یا عقد صیغه موقت را به صورت جداگانه ، مورد بررسی قرار خواهیم داد .


عواقب نگه نداشتن عده چیست

نگه داشتن عده برای زنانی که همسر خود را بنا به دلایلی همچون فوت ، طلاق یا فسخ نکاح از دست می دهند ، امری الزامی است که حکم آن ، در قرآن کریم مقرر شده و به نوعی ، یک حکم شرعی واجب محسوب می شود . اما این حکم شرعی ، در قانون مدنی نیز ، مقرر شده و ضمانت اجرای حقوقی نیز پیدا کرده است . بنابراین ، بر اساس شرع و قانون ، در شرایط خاصی ، زنان موظف به نگه داشتن عده ، برای جلوگیری از اختلاط نسل و یا حفظ حرمت شوهر متوفی می باشند .

به طور کلی ، نگه داشتن عده برای زنان ، به این معنا است که زنان ، چه در عقد دائم و چه در عقد موقت ، می بایست پس از سپری شدن مدت زمان عده ، اقدام به ازدواج مجدد نمایند ؛ در غیر این صورت ، ممکن است که اگر زنی ، عده نگه ندارد ، عواقب حقوقی خاصی بر موضوع مترتب شود که در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی آنها بپردازیم .

اما قبل از اینکه عواقب نگه نداشتن عده را مورد بررسی قرار دهیم ، لازم است که اندکی در مورد عده زن و انواع آن صحبت کنیم و سپس ، به بررسی عواقب اینکه اگر زنی عده نگه ندارد ، بپردازیم . به طور کلی ، بر اساس قانون مدنی ، عده زن ، عبارت از مدتی است که تا زمان سپری نشدن آن ، زنی که عقد نکاح وی خاتمه یافته است ، نمی تواند ازدواج مجدد داشته باشد . اما عده زن را می توان شامل عده طلاق ، عده فسخ نکاح ، عده وفات شوهر و عده بذل و انقضای مدت دانست که در هر مورد خاص ، زنان باید تا مدت تعیین شده ، از ازدواج مجدد بپرهیزند تا عواقب نگه نداشتن عده متوجه آنها نشود .

اما در پاسخ به این سوال که عواقب نگه نداشتن عده چیست ، باید گفت که به طور کلی ، اگر زنی عده نگه ندارد و در طول مدت عده ، اقدام به ازدواج با مرد دیگری نموده و با علم و اطلاع از موضوع ، روابط زناشویی برقرار نماید ، به لحاظ شرعی ، نه تنها عقد ازدواج آنها باطل است ، بلکه به یکدیگر حرام ابدی شده و حتی ، پس از سپری شدن عده نیز ، نخواهند توانست با هم ازدواج کنند که این موضوع را در قسمت های بعد ، بیشتر توضیح می دهیم .


عواقب نگه نداشتن عده در نکاح دائم

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که اگر زنی عده نگه ندارد ، عقد ازدواج دوم وی ، باطل بوده و بر مردی که در طول مدت عده ، با وی ازدواج کرده است ، حرام ابدی می شود و دیگر تا پایان عمر ، نمی تواند با وی ازدواج کند . اما در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که عواقب نگه نداشتن عدن در نکاح دائم یا ازدواج دائم چیست و اگر زنی پس از پایان عقد دائم خود ، عده نگه ندارد ، چه اتفاقی می افتد ؟

در پاسخ به این سوال که اگر زنی عده نگه ندارد ، چه آثاری ایجاد می شود ، باید گفت که اصولا در عقد دائم ، زنان در سه حالت می بایست ، اقدام به نگه داشتن عده نمایند . حالت اول ، زمانی است که شوهر ، فوت می کند . در این شرایط ، زنان باید به مدت 4 ماه و 10 روز ، عده وفات شوهر نگه داشته و با مرد دیگری ازدواج نکنند . در این میان ، تفاوتی ندارد که روابط زناشویی میان زوجین رخ داده باشد یا خیر ؛ در هر حال ، زن باید به مدت مذکور ، عده وفات نگه داشته و سپس ، ازدواج مجدد کند .

حالت دوم ، زمانی است که عقد نکاح دائم ، بنا به دلایلی ، فسخ می شود . در این شرایط ، بر اساس ماده 1153 قانون مدنی ،  عده فسخ نکاح در عقد دائم ، سه طُهر است . یعنی زن ، به مدت سه مرتبه از عادت ماهیانه و پاک شدن از آن ، باید عده فسخ ازدواج نگه دارد . البته اگر زن ، در سن عادت ماهیانه بوده ، اما به دلایلی ، عادت ماهیانه نشود ، به مدت سه ماه باید عده فسخ نکاح نگه دارد . لازم به ذکر است که زنان یائسه و یا دختران دوشیزه ، نیازی به نگه داشتن عده فسخ نکاح ندارند و بلافاصله پس از فسخ ازدواج ، می توانند مجددا شوهر کنند .

حالت سوم ، زمانی است که زوجین ، از هم طلاق می گیرند . عده طلاق نیز ، مانند عده فسخ نکاح است و مدت زمان آن ، سه طهر می باشد . البته ، خانم هایی که در سنین یائسگی طلاق می گیرند و یا حین طلاق ، دوشیزه یا باکره هستند ، نیازی به نگه داشتن عده طلاق ندارند .

اما ، سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که عواقب نگه نداشتن عده در نکاح دائم چیست و به عبارت دیگر ، اگر زنی عده طلاق رجعی ، عده فسخ نکاح یا عده وفات شوهر خود را پس از خاتمه نکاح دائم نگه نداشته و با مرد دیگری ازدواج کند ، چه عواقب حقوقی در خصوص وی ایجاد می شود ؟

در پاسخ به این سوال که اگر زنی عده نگه ندارد چه عواقب حقوقی در پی خواهد داشت ، باید گفت که بر اساس ماده 1050 قانون مدنی ، ازدواج با زن شوهردار ، ممنوع شده است و عواقب حقوقی خاصی در پی خواهد داشت و از آن جهت که زن ، در طول مدت عده ، در حکم زن شوهردار می باشد ، ضمانت اجرای ذکر شده در این ماده ، برای زنانی که در طول مدت عده با مرد دیگری ازدواج می کنند نیز ، جاری خواهد بود .

بر اساس این ماده ، « هر کس زن شوهردار را با علم به وجود علقه زوجیت و حرمت نکاح ، و یا زنی که را که عده طلاق یا در عده وفات است ، با علم به عده و حرمت نکاح ، برای خود عقد کند ، عقد ، باطل و آن زن ، مطلقا بر آن شخص حرام مؤبد می شود » .

بر اساس این ماده ، در صورتی که زن و مردی ، در طول مدت عده طلاق یا عده وفات شوهر ، با هم ازدواج کنند ، ازدواج آنها باطل می باشد . همچنین ، در صورتی که مرد ، نسبت به اینکه زن ، در مدت عده است ، آگاه بوده و از حرمت ازدواج با زن نیز مطلع باشد ، زن و مرد ، به صورت ابدی ، به یکدیگر حرام می شوند و تا پایان عمر ، نمی توانند با هم ازدواج کنند . البته این موضوع ، در حالتی است که هنوز رابطه زناشویی میان زن و مرد ، واقع نشده باشد .

به این دلیل که در ماده 1051 قانون مدنی ، مقرر شده که « حکم مذکور در ماده فوق ، در موردی نیز جاری است که عقد از روی جهل به تمام یا یکی از امور مذکوره فوق بوده و نزدیکی هم واقع شده باشد » . بنابراین ، در صورتی که زن و مردی در طول مدت عده ، با هم ازدواج و رابطه زناشویی نیز برقرار نموده باشند ، چه نسبت به حکم و موضوع علم داشته و چه نسبت به آن جهل داشته باشند ، در هر حال ، این عواقب را دارد که نسبت به یکدیگر ، به صورت ابدی ، حرام خواهند شد .


 
عواقب نگه نداشتن عده در نکاح منقطع

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که عواقب نگه نداشتن عده توسط زن در ازدواج های دائم به چه صورت است و اگر زنی عده نگه ندارد تکلیف چیست . همانطور که گفته شد ، ازدواج زن در مدت عده ، باطل است و تحت شرایط خاصی ، ممکن است که دو نفر ، نسبت به هم ، حرام ابدی شوند . اما سوالی که ممکن است مطرح شود ، این است که عواقب نگه نداشتن عده در نکاح منقطع چیست ؟ آیا در عقد موقت یا صیغه نیز ، احکام ذکر شده جاری است یا خیر ؟

قبل از اینکه عواقب نگه نداشتن عده در نکاح منقطع را مورد بررسی قرار دهیم ، لازم است که اندکی در مورد عده زن در عقد موقت توضیح دهیم . به طور کلی ، در عقد موقت یا صیغه ، زن در سه حالت ، موظف به نگه داشتن عده می باشد که به شرح زیر هستند :

حالت اول ، زمانی است که شوهر ، حین عقد موقت یا صیغه ، فوت می کند . در این حالت ، زوجه همچون عقد دائم ، موظف است ، به مدت 4 ماه و 10 روز ، عده وفات شوهر را نگه داشته و پس از آن ، در صورت تمایل با مرد دیگری ازدواج کند . در این میان ، تفاوتی بین خانم های یائسه ، دوشیزه یا غیر دوشیزه نمی باشد و همگی باید عده وفات شوهر را نگه دارند .

حالت دوم ، زمانی است که شوهر ، اقدام به بذل مدت در عقد موقت یا صیغه می کند . بذل مدت در نکاح منقطع یا صیغه ، به این معنا است که مرد ، باقی مانده مدت زمان صیغه را به زن بخشیده و به عقد موقت ، خاتمه می دهد . در این حالت نیز ، زن موظف است ، عده بذل مدت صیغه را نگه دارد .

حالت سوم ، زمانی است که مدت زمان عقد موقت یا صیغه ، به پایان رسیده و به اصطلاح ، خاتمه پیدا کند که به آن ، انقضای مدت عقد موقت هم گفته می شود . بر اساس قانون مدنی ، هم در صورت بذل مدت و هم در حالت انقضای مدت ، زن ، موظف است به مدت دو طُهر ، عده نگه دارد . زنانی هم که با وجود اقتضای سن ، عادت ماهیانه نمی بینند ، می بایست به مدت 45 روز عده نگه دارند . گفتنی است که خانم های یائسه و دوشیزه ، از نگه داشتن این دو عده ، معاف هستند .

اما سوالی که در این قسمت ، قصد داریم به آن پاسخ دهیم ، این است که اگر زنی در عقد موقت یا صیغه ، عده نگه ندارد ، چه عواقب حقوقی به وجود خواهد آمد ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس قانون مدنی ، زنانی که موظف به نگه داشتن عده بذل و انقضای مدت عقد موقت هستند نیز ، در حکم زن شوهر دار محسوب می شوند . به همین دلیل ، عواقبی که در خصوص نگه نداشتن عده نکاح دائم ذکر شد ، برای نکاح منقطع یا صیغه نیز ، قابل اعمال است .

به این معنا که اگر زن و مردی ، در طول مدت عده زن در صیغه موقت ، با هم ازدواج کنند ، ازدواج آنها باطل است . اگر مرد ، نسبت به اینکه زن در مدت عده است و اینکه ازدواج با وی در مدت عده حرام است ، مطلع باشد و با این حال با وی ازدواج کند ، به هم حرام ابدی می شوند .

اما اگر نسبت به این موضوعات علم نداشته باشد ، صرفا ازدواج باطل است ، اما پس از سپری شدن عده ، می توانند ازدواج کنند . البته ، اگر رابطه زناشویی رخ داده باشد ، در همه حالات ، ( چه علم و چه جهل نسبت به حکم و موضوع ) ، زن و مرد ، به هم حرام ابدی می شوند . پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص عواقب نگه نداشتن عده توسط زن در ازدواج دائم یا موقت ، مقاله زیر را نیز ، مطالعه نمایید .