سهم ارث پدر از فرزند

ناطقان: مرگ فرد ، آثار و تبعاتی را برای بازماندگان وی به همراه می آورد . به جرات می توان گفت که مهم ترین مساله مطرح شده پس از فوت یک شخص ، بحث سهم الارث و نحوه تقسیم ارث میان وراث وی بوده که اتفاقا حجم زیادی از پرونده های مطرح شده در دستگاه قضایی به اختلافات مربوط به تقسیم ترکه اختصاص دارد .

گاهی یک فرد ، پیش از والدین خود فوت می کند ، در این صورت پدر و مادر از وی ارث خواهند برد . در چنین حالتی این سوال مطرح می شود که سهم ارث پدر متوفی به چه میزان است ؟ و اینکه وجود و عدم وجود کدام یک از خویشاوندان متوفی ، میزان سهم الارث پدر را تحت تاثیر قرار خواهد داد ؟

در این مقاله به بررسی میزان سهم ارث پدر در فرض وجود مادر ، فرزندان ، زوج یا زوجه و فرض عدم وجود آن ها می پردازیم . ذکر این نکته ضروری است که در تمام فرض های سهم ارث پدر ، ترکه ای که پدر از آن ارث می برد، ترکه تصفیه شده است یعنی ترکه ای که دیون فرد فوت شده از آن پرداخت شده و موضوع وصیت نیز به ذی نفع وصیت نامه داده شده است.


سهم ارث پدر در فرضی که تنها وارث متوفی است

ماده 906 قانون مدنی مقرر داشته : « اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشند موجود نباشد هریک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد ... »

در میان طبقات ارث ، افرادی که در طبقه اول قرار می گیرند عبارتند از : مادر ، پدر و فرزندان متوفی . بنابراین اگر فرد فوت شده فاقد فرزند بوده و مادر او نیز در قید حیات نباشد ، مطابق ماده 906 تمام ترکه، سهم الارث پدر خواهد بود .

 

سهم ارث پدر در فرض وجود مادر و نبود فرزند

به موجب ماده 906 قانون مدنی : « اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث می برد ... »

بنابراین مطابق این ماده اگر فرد فوت شده ، فرزندی نداشته اما پدر و مادر وی هر دو در قید حیات باشند ، مادر یک سوم ترکه را به ارث برده و دو سوم باقی مانده ، سهم ارث پدر می باشد .


 
سهم ارث پدر در فرض وجود فرزند و نبود مادر

در این فرض ، با توجه به اینکه فرد فوت شده دارای یک دختر یا چند دختر و یا فرزند پسر باشد ، میزان سهم الارث پدر متفاوت خواهد بود . به همین دلیل این حالت ها را به طور جداگانه بررسی می کنیم .

پیش از آنکه به توضیح این حالت ها بپردازیم ذکر این نکته ضروری است که در تمام حالت های مطرح شده ، اگر فرزند یا فرزندان متوفی هنوز به دنیا نیامده و جنین باشند ، مطابق ماده 878 قانون مدنی و قواعد مربوط به سهم الارث جنین ، سهمی معادل سهم دو پسر برای جنین کنار گذاشته شده ، سهم ارث پدر به وی داده شده و پس از تولد جنین تقسیم قطعی به عمل می آید .

الف - سهم ارث پدر در حالت وجود یک دختر

فرض سهم الارث پدر در حالت وجود یک دختر در ماده 908 قانون مدنی بیان شده است : « هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با یک دختر ، فرض هر یک از پدر و مادر سدس ترکه و فرض دختر نصف آن خواهد بود و ما بقی باید بین تمام وراث به نسبت فرض آنها تقسیم شود ... »

بنابراین، اگر فردی فوت کند و وراث او پدر و یک دختر او باشد ، سهم ارث پدر یک ششم ترکه بوده و یک دوم ترکه نیز سهم الارث دختر وی خواهد بود . اکنون، اگر یک ششم و یک دوم را جمع کنیم ، حاصل چهار ششم می شود یعنی دو ششم از ترکه باقی می ماند. این باقی مانده ترکه میان پدر و دختر به نسبت سهم الارث آن ها تقسیم می گردد و بنابراین سهم ارث پدر به نسبت یک ششم افزایش خواهد یافت .

ب - سهم ارث پدر در حالت وجود چند دختر

ماده 909 قانون مدنی در مورد سهم الارث پدر در این فرض بیان می دارد : « هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با چند دختر ، فرض تمام دخترها دو ثلث ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس و ما بقی اگر باشد بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیم می شود ... »

مطابق این ماده ، اگر وراث فرد فوت شده ، پدر و چند دختر او باشند ، سهم الارث پدر ، یک ششم ترکه می باشد و دو سوم ترکه سهم الارث دختران وی خواهد بود . اکنون ، با جمع یک ششم و دو سوم ، حاصل پنج ششم می شود یعنی یک ششم از ترکه باقی می ماند . این یک ششم باقی مانده ترکه میان پدر و دختران به نسبت سهم الارث آن ها تقسیم شده و در نتیجه باز هم سهم ارث پدر به نسبت یک ششم افزایش می یابد .

ج - سهم ارث پدر در حالت وجود فرزند پسر

اگر فردی بمیرد و علاوه بر پدر وی ، دارای یک یا چند فرزند پسر یا چند فرزند پسر و دختر نیز باشد ، در این حالت ، یک ششم ترکه ارث پدر بوده و بقیه ترکه سهم ارث فرزندان می باشند . بنابراین در این حالت ، سهم ارث پدر همان یک ششم خواهد بود . اکنون ، اگر تمام فرزندان ، پسر باشند ، سهم الارث آن ها به تساوی میان آن ها تقسیم می شود اما اگر فرزندان پسر و دختر با هم باشند ، سهم فرزند پسر دو برابر فرزند دختر خواهد بود .


 
سهم ارث پدر در فرض وجود فرزند و مادر

در این فرض نیز بسته به این که متوفی دارای یک دختر یا چند دختر و یا فرزند پسر باشد ، نحوه تقسیم ارث فرزند فوت شده و در نتیجه میزان سهم الارث پدر متفاوت خواهد بود . بنابراین این حالت ها را نیز جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم .

لازم به ذکر است که در تمام حالت های مطرح شده ، ارث بردن فرزند رضاعی دقیقا همانند فرزند ناشی از تولد بوده و از نظر سهم الارث خود فرزند و تاثیر وی بر میزان سهم ارث پدر ، تفاوتی میان فرزند رضاعی و فرزند ناشی از تولد وجود نخواهد داشت .

الف - سهم ارث پدر در حالت وجود مادر و یک دختر

با توجه به ماده 908 قانون مدنی که در بخش قبل ذکر گردید ، اگر وراث متوفی پدر ، مادر و یک دختر او باشد ، سهم الارث پدر یک ششم ترکه بوده ، یک ششم ترکه نیز سهم الارث مادر بوده و سهم الارث دختر وی یک دوم ترکه خواهد بود . با جمع یک ششم سهم ارث مادر و سهم ارث پدر و یک دوم سهم ارث دختر ، حاصل پنج ششم می شود یعنی یک ششم از ترکه باقی می ماند .

در این حالت ، یک ششم باقی مانده میان پدر ، مادر و دختر به نسبت سهم الارث آن ها تقسیم می شود و بنابراین سهم ارث پدر باز هم به نسبت یک ششم افزایش خواهد یافت .

 
 

ب - سهم ارث پدر در حالت وجود مادر و چند دختر

به موجب ماده 908 قانون مدنی که در بخش قبل بیان گردید ،اگر فردی فوت شده ، علاوه بر پدر و مادر ، دارای چند دختر نیز باشد ، یک ششم ترکه سهم ارث پدر بوده و سهم ارث مادر از فرزند متوفی نیز یک ششم می باشد و دو سوم ترکه سهم ارث دختران وی خواهد بود . اکنون ، چنانچه سهم الارث پدر ، مادر و  دختران را جمع کنیم ، حاصل شش ششم می شود یعنی چیزی از ترکه باقی نمی ماند و بنابراین سهم الارث پدر بیشتر از یک ششم نخواهد شد .

ج - سهم ارث پدر در حالت وجود مادر و فرزند پسر

اگر وارثان متوفی پدر ، مادر و یک یا چند فرزند پسر یا چند فرزند پسر و دختر باشد ، سهم ارث پدر و مادر هر کدام ، یک ششم ترکه می باشد و فرزندان ، بقیه ترکه را به ارث خواهند برد . بنابراین در این حالت ، سهم الارث پدر ، همان یک ششم خواهد بود . اکنون ، اگر همه فرزندان ، پسر باشند ، ترکه به تساوی میان آن ها تقسیم می شود و در صورت تفاوت جنسیت ، سهم ارث فرزند پسر دو برابر سهم ارث فرزند دختر خواهد بود .

 
سهم ارث پدر در فرض وجود زوج یا زوجه

مطابق ماده 913 قانون مدنی : « در تمام صور مذکوره در این مبحث هر یک از زوجین که زنده باشد فرض خود را می برد و این فرض عبارت است از نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه درصورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد و ما بقی ترکه بر طبق مقررات مواد قبل ما بین سایر وراث تقسیم می شود. »

بنابراین ، اگر زنی فوت کند و در کنار پدر او ، شوهر او نیز یکی از وراث باشد یا اینکه مردی فوت کند و در کنار پدر او ، زن او نیز یکی از وراث باشد ، در این حالت ابتدا زوج یا زوجه ، سهم ارث خود را از ترکه دریافت می کند . در مرحله بعد ، باقی مانده ترکه میان پدر و سایر ورثه به ترتیبی که در مقاله توضیح داده شد ، تقسیم می گردد .

لازم به ذکر است که منظور از زوج و زوجه ، زن و شوهر در عقد نکاح دائم می باشند ، زیرا مطابق نظر قانون گذار ایران ، ارث در عقد موقت محقق نمی گردد .