مراحل باطل کردن صیغه محرمیت

ناطقان: نکاح در نظام حقوقی ایران، به ازدواج دائم و موقت تقسیم می‌شود. ازدواج موقت، یکی از روش‌های ازدواج است که در شرع و فقه نیز به رسمیت شناخته شده است. برای آن که ازدواج موقت به طور صحیح واقع شود، به موجب مواد قانون مدنی، باید میزان مهریه و مدت عقد مشخص گردد. احکام ازدواج دائم و موقت، در بسیاری از موارد یکسان می‌باشد، اما در خصوص انحلال و بطلان، هر کدام از آن‌ها مقررات مخصوص خود را دارند.

آیا باطل کردن صیغه محرمیت امکان پذیر است؟

عقد موقت، یکی از روش‌های ازدواج در نظام حقوقی ایران است که در شرع و قانون به رسمیت شناخته شده است. عقد موقت، برای اینکه به طور صحیح منعقد شود، نیازمند دو شرط اساسی تعیین مدت و میزان مهریه عقد موقت است. حال این سوال پیش خواهد آمد که آیا باطل کردن صیغه محرمیت، امکان پذیر است؟

پاسخ به این سوال، در ضمن ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی، مقرر شده است. به موجب این ماده: «طلاق، مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه، با انقضای مدت یا بذل آن از طرف شوهر، از زوجیت خارج می‌شود.» بر اساس بخش دوم این ماده، باطل کردن صیغه محرمیت، از دو طریق ممکن است: اولا، مدت زمان تعیین شده، به پایان برسد؛ دوما، بذل (بخشیدن) مدت، قبل از موعد؛ توسط مرد صورت بگیرد.

روش سوم دیگری برای باطل کردن صیغه محرمیت، در قانون مدنی پیش بینی شده است که آن، فسخ صیغه موقت قبل از موعد می‌باشد. به موجب ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی: «عقد نکاح، به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع، منحل می‌شود.» بنابراین، علاوه بر انقضا یا بذل مدت، امکان فسخ عقد نکاح موقت، در صورت وجود موارد جایز در قانون برای هر یک از طرفین، وجود دارد.

روش‌های باطل کردن صیغه محرمیت

انقضای مدت: یکی از شرایطی که سبب می‌شود نکاح موقت، به طور صحیح منعقد شود، تعیین مدت در آن است؛ که هر زمان موعد آن برسد، صیغه عقد ازدواج موقت، بدون اراده طرفین و خود به خود، باطل می‌شود.

بذل مدت: یکی از روش‌های باطل کردن صیغه محرمیت، بذل مدت توسط مرد می‌باشد. در ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی، این حق، انحصارا به مرد داده شده است و فقط مرد، می‌تواند مدت باقی مانده از صیغه را ببخشد؛ اما اگر او وکالتی مبنی بر بذل مدت زمان صیغه، به همسر خود داده باشد، زن نیز می‌تواند به انجام این امر اقدام نماید.

فسخ صیغه موقت قبل از موعد: یکی از طرق انحلال نکاح، فسخ آن از جانب یکی از طرفین می‌باشد. در مواد ۱۱۲۱ تا ۱۱۲۸ قانون مدنی، موارد فسخ نکاح برای زوجین بیان شده است که شامل جنون (اعم از این که مستمر یا ادواری باشد)، عنن، قرن، جذام، برص و موارد دیگر می‌باشد.

مراحل باطل کردن صیغه محرمیت

در اولین مرحله، فرد متقاضی باید با داشتن دلایل و مستندات قانونی، یک دادخواست مبنی بر فسخ ازدواج موقت و یا الزام مرد به بذل مدت در ازدواج موقت، تنظیم کرده و سپس، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و دادخواست خود را به ثبت برساند. سپس دفاتر خدمات قضایی، برای رسیدگی دادخواست را به دادگاه صالح ارجاع می‌دهند.

دادگاه خانواده، دادگاه صالح برای رسیدگی به بحث فسخ نکاح و الزام به بذل مدت می‌باشد. دادگاه مذکور، بعد از آن که دادخواست را دریافت کرد، دلایل خواهان مبنی بر فسخ نکاح و بذل مدت را بررسی کرده و در صورت لزوم (فقط در فسخ نکاح)، زوجین یا یکی از آن‌ها را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد، تا متخصص پزشکی قانونی وضعیت جسمانی و روحی زوجین را بررسی نماید. اگر پزشکی قانونی، نیز این موضوع را تایید نماید، دادگاه حکم به باطل کردن صیغه محرمیت خواهد داد. در الزام مرد به بذل مدت، اثبات عسر و حرج برای دادگاه، الزامی می‌باشد.

آیا زن می‌تواند صیغه موقت را باطل کند

در نکاح دائم، اگرچه اصولا، مرد، حق طلاق و پایان دادن یک طرفه به عقد ازدواج را داشته، اما در موارد خاص قانونی، همچون، حق فسخ، شرط ضمن عقد و عسر و حرج زوجه، زن نیز می‌تواند برای طلاق یک طرفه یا پایان بخشیدن به نکاح، به طور قانونی، اقدام نماید.

بنابراین، ممکن است، این سوال در رابطه با صیغه محرمیت نیز مطرح شود که آیا زن می‌تواند صیغه موقت را باطل کند؟ به عبارت دیگر، در صورت عدم رضایت شوهر، در صیغه محرمیت، آیا زوجه می‌تواند، به صورت یک طرفه، برای پایان دادن به صیغه موقت، اقدام نماید؟

در پاسخ به این سوال که آیا زن می‌تواند صیغه موقت را باطل کند؟ باید گفت، همانند نکاح دائم، در عقد موقت، نیز در موارد خاص، این امکان، برای زن وجود داشته که به طور یک طرفه، به صیغه محرمیت خاتمه داده و برای باطل کردن صیغه موقت، اقدام نماید. این موارد، عبارتند از:

داشتن وکالت برای بذل مدت: چنانچه، در جریان صیغه موقت، شوهر به زن، وکالت برای بذل مدت دهد، زن می‌تواند برای باطل کردن صیغه محرمیت، از طریق بذل مدت، اقدام نماید. بنابراین، در پاسخ به این سوال که آیا زن می‌تواند صیغه موقت را باطل کند؟ باید گفت، یکی از روش‌های باطل کردن صیغه محرمیت، وکالت داشتن برای بذل مدت می‌باشد.

عسر و حرج زوجه: در شرایطی که مدت صیغه موقت، طولانی بوده و زوجه، به دلایلی، همچون سوء رفتار شدید شوهر، اعتیاد وی یا وجود بیماری روانی در او، در عسر و حرج، یعنی سختی و مشقت شدید، قرار گیرد، وی می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، درخواست الزام زوج به بذل مدت را به دادگاه، ارائه و صدور حکم بر بر الزام شوهر، بر بذل مدت را درخواست نماید.

فسخ صیغه محرمیت: یکی دیگر از راه‌های باطل کردن صیغه موقت، فسخ نکاح موقت می‌باشد؛ با این توضیح که، فسخ نکاح، اختصاص به نکاح دائم نداشته و در صیغه محرمیت نیز، چنانچه یکی از موارد فسخ، مانند جنون زوج، وجود داشته باشد، زوجه می‌تواند، با مراجعه به دادگاه خانواده، برای فسخ و باطل کردن صیغه موقت، اقدام نماید.

آثار باطل کردن صیغه محرمیت

به موجب ماده ۱۰۹۷ قانون مدنی، «در نکاح منقطع، هرگاه شوهر، قبل از نزدیکی، تمام مدت نکاح را ببخشد، باید نصف مهر را بدهد.» بر اساس این ماده، بذل و بخشیدن مدت نکاح، سبب اسقاط حق زن برای دریافت مهریه، نمی‌شود؛ حتی اگر نزدیکی واقع نشده باشد، نیمی از مهریه به زن تعلق می‌گیرد. حتی فسخ صیغه موقت قبل از موعد، سبب سقوط حق زن در خصوص دریافت مهریه نمی‌شود.

باید به این نکته اشاره شود که بر اساس ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی، در نکاح منقطع، اگر عقد از ابتدا باطل بوده و نزدیکی هم میان زوجین انجام نگرفته باشد، زن، حقی در خصوص دریافت مهریه ندارد و حتی اگر آن را دریافت کرده باشد، مرد می‌تواند آن را استرداد نماید. اما اگر زن، به فساد نکاح، آگاهی نداشته و نزدیکی، میان آن‌ها وقوع پیدا کرده باشد، زن، در این حالت، مستحق دریافت مهرالمثل است.

در خصوص نفقه، باید به ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی، اشاره کرد؛ بر اساس این ماده، در ازدواج موقت، زن، حق دریافت نفقه ندارد، مگر این که شرط شده یا آن که عقد، مبنی بر آن، منعقد شده باشد. در این حالت، با باطل کردن صیغه محرمیت، شرط مندرج در عقد نامه ازدواج موقت، نیز باطل می‌شود و مرد، دیگر وظیفه‌ای به پرداخت نفقه ندارد.

در خصوص عده باید گفت به موجب ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی: «عده فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد نکاح منقطع در غیرحامل دو طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند، که در این صورت ۴۵ روز است.» همچنین، در خصوص زن حامله قانون مدنی در ماده ۱۱۵۳، اینگونه مقرر کرده است که «عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.» بنابراین، زن بعد از به دنیا آمدن جنین، از عده خارج شده و مجددا می‌تواند ازدواج کند.