عقد مزارعه و ارکان آن

ناطقان: عقد مزارعه از جمله عقودی است که همانند برخی از عقود در جامعه کمتر شناخته شده است، اما همواره کاربرد و تاثیرات خود را دارد. عقد مزارعه در قانون مدنی بیان شده است و مواد ۵۱۸ الی ۵۴۲ این قانون به عقد مزارعه و ارکان و شرایط این عقد پرداخته شده است. عقد مزارعه بدین صورت است که فردی زمین زراعی خود را مدتی به دیگری می‌دهد و فرد دیگر باید مقداری از محصول را به صاحب زمین بدهد، این تعریف بیان شده صورتی کلی از این عقد می‌باشد. به عنوان مثال: اگر شخصی زمین زراعت خود را برای مدت مشخصی به دست دوست یا برادر و یا همسایه می‌دهد در ازای تقسیم محصولات یا ثمره زمین که این ثمره یا محصولات باید بین آن‌ها تقسیم شود.

عقد مزارعه چیست؟

در پاسخ به این که عقد مزارعه چیست باید گفت این عقد یک عقد لازم است یعنی وقتی دو یا چند نفر با هم عقدی را منعقد می‌کنند، در واقع مایل‌‌اند هر یک بر سر تعهد خود بماند و آن را رعایت کند. به عقد و قراردادی که هیچ کدام از دو طرف معامله حق فسخ آن را نداشته باشد، عقد لازم گفته می‌شود. مانند: عقد بیع (خرید و فروش) و یا عقد اجاره. البته در قانون شرایطی معین شده است که طرفین می‌توانند حتی عقد لازم خود را هم بر هم بزنند و آن را فسخ کنند.

بر طبق ماده ۵۱۸ مزارعه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین در عقد یا قرارداد زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد که آن را زراعت کرده و محصول یا ثمرات را تقسیم کنند. به عبارت دیگر اگر دو نفر با هم عقد مزارعه را با هم منعقد کنند یعنی یکی از طرفین قرارداد زمین را به دیگری می‌دهد و طرف دیگر بر روی زمین کار می‌کند و ثمره و محصولی که از آن زمین برداشت می‌کند بین خود و صاحب زمین تقسیم می‌کند.

به طور مثال: اگر فردی زمینی داشته باشد که قبلا در آن برنج کاشته شد و در حال حاضر خود فرد مالک نمی‌تواند در آن زمین کشاورزی کند در این صورت می‌تواند با دیگری عقد به نام مزارعه منعقد کند و زمین را برای مدت معین در اختیار وی گذاشت تا کشاورز در آن کار کند و از برنجی که برداشت می‌شود نصف آن را بگیرد.

نکته قابل توجه این است که در عقد مزارعه سهم هر یک از مزارع (فردی که زراعت می‌کند) و عامل (صاحب زمین یا صاحب منافع زمین) باید به نحو اشاعه از قبیل ربع یا ثلث یا نصف و… معین گردد و اگر به نحو دیگر باشد احکام مزارعه جاری نخواهد شد.

ارکان عقد مزارعه

ارکان عقد مزارعه برای بررسی عقد مزارعه باید گفت زمانی که طرفین توافق می‌کنند با هم عقدی را منعقد کنند با شرایط و ارکان عقد را رعایت نمایند در خصوص عقد مزارعه نیز باید گفت طرفین باید شرایط و ارکان عقد مزارعه را رعایت نمایند.
عقد مزارعه عقدی است که بین کشاورز و متصرف زمین منعقد می‌شود البته لزومی ندارد که مالک صاحب زمین باشد بلکه همین که مالک منفعت هم باشد کافی است. به عنوان مثال: در قرارداد اجاره، مستاجر مالک منافع خانه است نه مالک عین ملک.

نکته دیگر اینکه هم زارع و هم مالک باید اهلیت معامله را داشته باشند یعنی شایستگی‌ای که قانون به یک نفر می‌دهد تا آن فرد بتواند صاحب یک حق شود و یا آن را اجرا کند. به مجموعه این صفات و ویژگی‌هایی که صلاحیت داشتن و یا اجرای یک حق را می‌دهد، اهلیت می‌گویند.

تعیین مدت در عقد مزارعه ضروری می‌باشد و باید مدت در عقد ذکر شود هرگاه کسی به مدت عمر خود مالک منافع زمینی بوده و آن را به مزارعه داده باشد عقد مزارعه به فوت او منفسخ می‌شود تعیین نوع زراعت نوع زرع باید در عقد مزارعه معین باشد مگر اینکه بر حسب عرف بلد معلوم و یا عقد برای مطلق زراعت بوده باشد در صورت اخیر عامل در اختیار نوع زراعت مختار خواهد بود.

تمامی موارد بالا به عنوان ارکان اصلی عقد علاوه بر شروط کلی صحت معاملات که لازم از همواره در تمامی عقود رعایت شود در عقد مزارعه باید وجود داشته باشد تا عقد مزارعه محقق گردد.