مهریه چگونه بخشیده می‌شود؟

ناطقان: بسیار دیده‌ایم که زن با توجه به شرایط زندگی، بخشیدن مهریه خود را ترجیح داده است. حال، یا همه یا قسمتی از مهریه خود را پس از ازدواج به شوهر می‌بخشد. سؤال این است که امکان رجوع زن به آن‌چه بخشیده است، وجود دارد؟
 
 
مهریه چگونه بخشیده می‌شود؟
 
 
۱- اگر زن، سندی (نوشته‌ای) به زوج داده باشد و اقرار به دریافت مهریه کرده باشد، کار بسیار دشوار است، زیرا ادعای بعدی زن، انکار پس از اقرار محسوب می‌شود که در محاکم، مسموع نیست.
 
مثلا دیده شده است که زوجین به دفترخانه اسناد رسمی رفته‌اند و جهت بخشیدن مهریه، زن، سند اقرارنامه مهریه را امضا کرده است. در این حالت، مهریه دریافت شده محسوب می‌شود و ادعای بعدی نگرفتن مهریه پذیرفته نمی‌شود، مگر این که زن ثابت کند اقرار او فاسد یا مبنی بر اشتباه و غلط بوده است. (ماده ۱۲۷۷ قانون مدنی)
 
۲- حالت دوم به اصطلاح حقوقی این است که زوجه (زن) ذمه مرد را از مهریه‌ای که بدهکار است، بری کند که به آن ابراء می‌گویند. اگر نوشته یا همان سندی که زوجه به زوج می‌دهد، خواه رسمی یا عادی، دلالت بر ابرار ذمه کند، دیگر از جانب زوجه امکان رجوع وجود ندارد. ماده ۲۸۹ قانون مدنی: «ابرا عبارت از این است که دائن از حق خود به اختیار صرف نظر کند.»
 
۳- اگر مهریه در قالب عقد صلح، در عوض چیزی صلح شده باشد، امکان رجوع زوجه، جهت گرفتن آن، وجود ندارد.
 
۴- اگر سندی (نوشته‌ای) بین زوجین رد و بدل شود، مبنی بر این که با توافق، مهریه مندرج در عقدنامه را کم یا زیاد کرده‌اند، حسب نظریه شورای نگهبان، این افزایش یا کاهش مهریه، غیر شرعی محسوب می‌شود و بدون اثر است.
 
۵- اگر بخشیدن مهریه در قالب بذل همه یا قسمتی از مهریه در طلاق خلع باشد، زوجه در ایام عده می‌تواند به آن‌چه بذل کرده است، رجوع کند. فرض کنید که طلاق توافقی بوده و زوجه، همه مهریه را در قبال طلاق، بذل کرده است، در ایام عده، زوجه می‌تواند با رفتن به دفترخانه‌ای که صیغه طلاق را خوانده است، طی درخواستی، رجوع به مابذل کند.
 
این رجوع در صورتی است که زن، عده داشته باشد، یعنی باکره یا یائسه نباشد. (رجوع به مهریه، پس از طلاق توافقی)
 
۶- فرض دیگر که شایع نیز بوده، این است که زن در نوشته‌ای، خواه در دفتر اسناد رسمی یا در نوشته‌ای (سند) عادی، اقدام به بخشیدن مهریه خود کرده باشد و به اصطلاح حقوقی، هبه کند.
 
در این حالت، در رویه قضایی، کمی اختلاف نظر است. عده‌ای از قضات معتقدند با عنایت به مقررات هبه، زوجه به‌عنوان واهب می‌تواند به آن‌چه بخشیده است (عین موهبه) با باقی بودن عین آن‌ها رجوع کند و آرایی نیز در این‌باره صادر شده است. در مقابل، عده‌ای دیگر معتقدند به استناد ماده ۸۰۶ قانون مدنی: «هر گاه، داین، طلب خود را به مدیون ببخشد، حق رجوع ندارد.»
 
درباره مهریه‌هایی که وجه نقد است، به نظر می‌رسد در امکان نداشتن رجوع از آن، اشتراک نظر وجود دارد، زیرا کلی فی الذمه است و هبه در عین، مصداق دارد. فقط محل اختلاف امکان رجوع از بخشیدن مهریه‌ای مانند سکه به خودرو و ملک شخصی است. البته به نظر می‌رسد، سکه نیز کلی فی الذمه بوده و مشمول ماده ۸۰۶ قانون مدنی است. (رجوع از هبه مهریه)
 
۷- چه جهت دریافت، ابراء یا هبه، به‌ هیچ‌وجه نیازی به اجازه پدر زوجه نیست و این که بعضی از دفاتر اسناد رسمی اصرار می‌کنند فقط در صورت بودن نزدیکان درجه یک، زن حاضر به تنظیم سند بوده، به این دلیل است که مصلحت‌ شرایط زن و خود را می‌اندیشند، وگرنه منع قانونی وجود ندارد.
 
۸- به نظر، اگر زوجه در یک برگ عادی، به تعبیر حقوقی سند عادی، مهریه را ببخشد یا ذمه شوهر را ابراء کند و غیره، این امضا به ضرر او در دادگاه، سندیت داشته باشد. البته بهتر است در این‌باره، سند رسمی تنظیم شود. (ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی)
 
۹- سؤال می‌شود اگر از زن در یک برگه سفید، امضا گرفته شود، آیا می‌توان بعدا در بالای آن نوشته شود که زن، مهریه را بخشیده است یا خیر؟ نخست این که هرگز چنین توصیه‌ای درست نیست؛ مهریه، حق شرعی و قانونی یک زن است. البته او می‌تواند با رضایت و صلاحدید خود، از این حق، گذشت کند.