عوامل تشدید کننده خسارات سیل

ناطقان: سید حسین مهاجری با اشاره به ویژگی‌های سیل‌های ناگهانی و علت تلفات سنگین آن‌ها اظهارکرد: بنا به تعریف سازمان جهانی هواشناسی، سیل‌های ناگهانی سیل‌هایی هستند که در اثر وقوع آن‌ها به سرعت سطح‌ آب بالا می‌آید. در واقع، سیل‌های ناگهانی دارای چند ویژگی هستند؛ به صورت ناگهانی رخ می‌دهند و زمان انتظار هشدار آنها محدود است، بسیار سریع و عموماً شدید حرکت می­‌کنند به نحوی که خطر جانی زیادی به دنبال دارند، به اموال و زیرساخت­‌ها آسیب شدیدی وارد می‌کنند و عموماً از نظر سطح تأثیر کوچک‌مقیاس‌اند.

وی ادامه داد: این سیل‌ها معمولاً با رویدادهای دیگری مانند سیل‌های رودخانه‌ای در نهرهای بزرگ‌تر و جریان‌های گل و لای همراهند. سیل‌های ناگهانی به ندرت رخ می‌دهند و عواملی نظیر بارش­‌ها با شدت بالا در مدت زمان باعث ایجاد آن‌ها می‌شود.

مهاجری با اشاره به شدت بالای بارش در مدت زمان کم در حوضه‌های آبریز اظهار کرد: شدت بارش در واقع نسبت میزان بارش به مدت زمان بارش است. طی دو هفته اخیر، به علت ورود باران‌های موسمی جنوب آسیا یا همان پدیده مانسون به داخل کشور، سیل­‌های ناگهانی بارها در مناطق مرکزی و جنوبی ایران به وقوع پیوسته است.

این عضو هیئت مدیره انجمن مهندسی رودخانه ایران درباره علل حجم بالای تلفات مالی و جانی سیل‌های گذشته گفت: به طور کلی، سیل‌­های ناگهانی در کنار انواع دیگر مخاطرات طبیعی که سریعاً شکل می‌گیرند مانند زلزله، تورنادو و فوران آتشفشان، رویدادهای «سریع‌الوقوع» یا «سریع‌العمل» شناخته می‌شوند. به بیان دیگر، مدیریت و پیش‌بینی سیل­‌های ناگهانی بسیار دشوار است و به تبع این موضوع می‌­توان انتظار لطمات و تلفات جانی و مالی قابل توجهی برای آن داشت. در تجربیات سیل­‌های ناگهانی جهانی نیز این موضوع به کرات مشاهده شده است.

وی افزود: نزدیک­‌ترین مثال این موضوع، وقوع سیل ناگهانی در اواخر بهار سال ۲۰۲۲ در بسیاری از ایالات کشور آمریکا نظیر لویزیانا، ویرجینیا و میزوری است که ناشی از بارش بسیار شدید برای مدت طولانی بود که منجر به کشته و مفقود شدن ده‌ها نفر شد. همچنین در سیل سال ۲۰۱۰ در مناطق جنوبی و غربی پاکستان که به علت وقوع پدیده مانسون اتفاق افتاد، حدود ۱۹۰۰ نفر کشته شدند و بالغ بر ۳۵ میلیارد یورو خسارت مالی به این مناطق وارد شد. لذا نخستین گام در بررسی خسارات و تلفات سیل تنظیم انتظارات سیل ناگهانی بر اساس واقعیت این مخاطره طبیعی است.  
سیل‌های ناگهانی قابل مقایسه با سیل‌های عادی نیستند

مهاجری با اشاره به تاثیر رسوبات در جریان حرکت سیل گفت: یکی از نکات مهم در هنگام وقوع سیلاب ناگهانی در مناطق فرسایش­‌پذیر، حرکت حجم قابل توجهی از رسوبات همراه با آب است. رفتار این جریان گل­‌آلود که در اصطلاح علمی با آن جریان واریزه‌ای هم گفته می‌شود، با جریان سیل عادی یا همان جریان آبی که حاوی رسوبات با غلطت پایین است، متفاوت است. در واقع فرض رایج در اغلب مطالعات سیل، جریان آب بدون حضور رسوب است. این در حالی است که معادلاتی که بر جریان سیل‌های ناگهانی و همراه با گل و لای حاکم است متفاوت با جریان عادی سیلاب است و نمی­‌توان برای بررسی آن به نتایج مطالعات جریان سیلابی استناد کرد.

وی اضافه کرد: همچنین قدرت تخریب جریان سیل همراه با گل و لای به مراتب بالاتر از جریان سیلابی عادی است. حضور رسوب با غلظت بسیار بالا قدرت تخریب سیل و به خصوص آسیب جانی آن را افزایش می‌دهد. در واقع می‌توان گفت که اثر برخورد آب گل‌آلود بسیار بیشتر از برخورد آب با غلظت پایین رسوب است. یکی از دلایل بالا بودن صدمات سیل اخیر، همین رسوبات زیادی همراه با جریان سیل بود. در حقیقت اغلب زمین­‌های کشور فرسایش پذیر هستند. علاوه بر آن سیل­‌های اخیر در تابستان روی داده است که در این شرایط زمین کاملا خشک بوده و رسوبات، مستعد حرکت به واسطه جریان آب بوده‌اند. همین اتفاق سبب شده تا حجم خسارات ناشی از سیل­‌های اخیر بسیار قابل توجه باشد.
تجاوز به حریم رودخانه‌ها تشدیدکننده خسارات و تلفات سیل است

مهاجری با اشاره به تجاوزات صورت گرفته به حریم و بستر رودخانه‌ها به عنوان دیگر علت بالا بودن حجم خسارات گفت: از دیگر عوامل مهم در بالابودن تلفات سیل­‌های اخیر، تجاوز به بستر و حریم روخانه­‌ها است. در سطح استان تهران، به اغلب ساکنین حومه رودخانه­‌ها اخطار داده شده است که منطقه مورد سکونت آن‌ها در محدوده بستر و حریم رودخانه قرار داشته است. همچنین در بسیاری از موارد، مطالعات پهنه‌بندی انجام شده و میزان خطر سکونت در مناطق حومه رودخانه­‌ها مشخص شده است. در چنین شرایطی، به علت تجاوز به محدوده طبیعی رودخانه و قرارگیری در مسیر مستقیم سیلاب، خطر و خسارات ناشی از سیل افزایش می­‌یابد. در این شرایط طبیعی است که باید با ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودها و مسیل‌ها برخورد شده و مانع از آن شد.
چقدر به بیمه حوادثی نظیر سیل، زلزله و ... اهمیت می­‌دهیم؟

این عضو هیئت علمی گروه مهندسی عمران دانشگاه خوارزمی درباره اطلاع‌رسانی و سیستم هشدار نامناسب در زمان وقوع سیل گفت: باید به ضعف و نبود آموزش مناسب در مقابله با سیلاب نیز اشاره کنیم. باید درباره آموزش مدیریت بحران در زمان وقوع سیل، با یکدیگر صادق باشیم. کدام یک از ما می­‌داند که اخطارهای وقوع سیل را از چه منبعی پیگیری کند؟. کدام یک از ما می­‌داند که در چه شرایطی هنگام وقوع سیل باید از وسیله نقلیه پیاده شود و امن­‌ترین مکان برای پناه گرفتن کجاست؟ چقدر به بیمه حوادثی نظیر سیل، زلزله و ... اهمیت می­‌دهیم و چه قدر خود را برای مقابله با سیل آماده کرده‌ایم؟ چند نفر از ما یک بسته ساده کمک‌­های اولیه در خودرو یا منزل خود نگهداری می‌کند؟ در حالی که توجه به تک‌تک این موارد عامل بسیار مهمی در کاهش خسارات محسوب می‌شود.


مهاجری با اشاره به تاثیر فعالیت‌های انسانی روی میزان تلفات و خسارات سیل اظهارکرد: یگ جغرافی­‌دان معروف وقوع سیل­ را «رخداد خدادادی» اما تلفات ناشی از آن را عمدتاً ناشی از اعمال انسان می‌داند. لذا آموزش و انجام اقدامات مناسب در حیطه‌های فردی و اجتماعی برای مقابله با پدیده‌های طبیعی مانند سیل­‌های ناگهانی، لازم و ضروری است تا لطمات و تلفات ناشی از آن به حداقل مقدار ممکن برسد.