حکم تولیت چیست؟

ناطقان: یکی از اعمال حقوقی که در قانون مدنی از آن نام برده شده و موادی از قانون مدنی به آن اختصاص داده شده، وقف می باشد. وقف، عمل حقوقی است که به موجب آن، مالی از مالکیت مالک آن خارج شده و منافع آن مال، در یک راه خیر صرف می گردد. مانند اینکه مالک، مالی را وقف کند تا از محل درآمد آن به دانشجویان بی بضاعت کمک مالی شود.

مطابق احکام قانون مدنی، اداره و تولیت وقف و مال موقوفه با شخصی بوده که متولی وقف نامیده می شود. بنابراین تولیت، مفهومی است که در وقف مطرح می شود. نکته ای که باید به آن توجه شود آن است که متولی وقف، پیش از آغاز تولیت خود و شروع به اداره مال موقوفه باید برای اخذ حکم تولیت اقدام نماید. بنابراین ممکن است این سوال مطرح شود که حکم تولیت چیست؟

با توجه به اهمیت لزوم اخذ حکم تولیت برای متولی وقف، در این مقاله به بررسی مساله تولیت و تعریف آن در وقف می پردازیم. با این توضیح که ابتدا به این سوال پاسخ داده که تولیت چیست؟ سپس حکم تولیت و نحوه اخذ آن را توضیح خواهیم داد.


تولیت چیست ؟

پیش از آنکه به تعریف مفهوم حکم تولیت بپردازیم، لازم است تا کمی در مورد مفهوم کلمه تولیت و معنای آن در حقوق صحبت نماییم. به همین دلیل در این بخش به تعریف مفهوم تولیت پرداخته و در بخش بعد، حکم تولیت و نحوه اخذ آن را توضیح خواهیم داد.

تولیت، مفهومی است که در وقف در حقوق مطرح می شود. ماده 55 قانون مدنی در تعریف وقف مقرر داشته : «وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.» با توجه به این ماده در تعریف وقف می توان گفت : وقف عمل حقوقی است که به موجب آن، مالی از مالکیت مالک آن خارج شده (عین مال حبس می شود) و منافع آن مال، در یک راه خیر صرف می گردد (منافع آن تسبیل می شود) مانند اینکه مالک، مالی را وقف کند تا از محل درآمد آن به دانشجویان بی بضاعت کمک مالی شود.

اما در پاسخ به این سوال که تولیت چیست؟ ماده 75 قانون مدنی پاسخگو می باشد. به موجب این ماده: «واقف می تواند تولیت یعنی اداره کردن امور موقوفه را مادام الحیات یا در مدت معینی برای خود قرار دهد و نیز می تواند متولی دیگری معین کند که مستقلا یا مجتمعا با خود واقف اداره کند ...» بنابراین با توجه به ماده 75 قانون مدنی می توان به این سوال که تولیت چیست؟ به این صورت پاسخ داد که تولیت یعنی اداره کردن مال وقف شده و به کسی که برای اداره کردن مال موقوفه تعیین می گردد، متولی وقف گفته می شود.

تولیت مال موقوفه، ممکن است بر عهده خود واقف باشد و ممکن است بر عهده شخص دیگری گذاشته شود. اما نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که در صورتی که واقف قصد داشته باشد تا نحوه تولیت وقف را تعیین کند، الزاما باید ضمن عقد وقف برای این عمل اقدام نماید؛ در غیر این صورت پس از اتمام انعقاد عقد وقف، واقف امکان تعیین متولی و تغییر نحوه اداره و تولیت وقف را نخواهد داشت.


حکم تولیت

در بخش قبل به تعریف وقف پرداخته و سپس در مورد مفاهیم تولیت و متولی که در وقف مطرح می شود، صحبت نمودیم. حال پس از روشن شدن مفهوم تولیت اعم از اینکه اداره مال موقوفه توسط چند متولی انجام گرفته یا توسط یک نفر، در این بخش به توضیح حکم تولیت و راه هایی که از طریق آن راه ها، متولی می تواند حکم تولیت خود را اخذ نماید، می پردازیم.

پیش از آنکه به توضیح راه های اخذ حکم تولیت بپردازیم، به عنوان مقدمه لازم است تا توضیح دهیم که حکم تولیت چیست؟ در تعریف حکم تولیت می توان گفت، وقتی شخصی به عنوان متولی وقف در ضمن عقد وقف تعیین گردیده و تولیت وقف به وی سپرده می شود، پیش از هر گونه اقدام برای اداره وقف و مال موقوفه، باید تولیت خود را از طریق یک مرجع رسمی اثبات نموده و تایید آن مرجع را کسب نمایند. به حکمی که پس از درخواست متولی برای تایید تولیت وی صادر شده، حکم تولیت گفته می شود.

حال که حکم تولیت را توضیح داده و با مفهوم آن آشنا شدیم، به توضیح راه های اخذ حکم تولیت می پرازیم. راه های اخذ حکم تولیت، عبارتند از :

اخذ حکم تولیت از طریق اداره اوقاف

یکی از راه های اخذ حکم تولیت، مراجعه به اداره اوقاف و تقدیم درخواست تایید و صدور حکم تولیت می باشد. اداره اوقاف علاوه بر اینکه وظیفه صدور حکم تولیت را برعهده داشته، در مواردی نیز می تواند برای عزل متولی وقف اقدام نماید. پس از ثبت درخواست متولی در اداره اوقاف، تحقیق در مورد صحت وسقم این درخواست، برعهده شعب تحقیق اداره اوقاف می باشد. شعب تحقیق با استفاده از روش هایی همچون تحقیق محلی، پرس و جو از شهود و استفاده از کارشناس متخصص، به تحقیق در مورد ادعای تولیت متولی پرداخته و گزارش خود را به اداره اوقاف ارسال می نمایند. تصمیم گیری در مورد ادعای تولیت و صدور حکم تولیت در اداره اوقاف، بر اساس این گزارش انجام می گیرد. نظر شعب تحقیق اداره اوقاف، قابل اعتراض در دادگاه حقوقی می باشد.

اخذ حکم تولیت از طریق دادگاه

راه دیگر اخذ حکم تولیت، مراجعه مستقیم به دادگاه حقوقی می باشد. در این روش، متولی وقف باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، درخواست حکم تولیت خود را در قالب یک دادخواست ثبت و برای دادگاه حقوقی صالح ارسال نماید. شعبه دادگاه به درخواست متولی وقف رسیدگی نموده و در صورتی که تولیت این شخص بر اساس دلایل موجود همچون وقف نامه یا شهادت شهود محرز باشد، حکم تولیت وی را صادر خواهد نمود.