ناطقان: از اساسیترین موضوعاتی که در دادگاههای خانواده عنوان میگردد، مسئله حضانت و نفقه فرزند میباشد. بر اساس ماده قانون ۱۲۰۴ قانون مدنی « نفقه عبارت است از مسکن، البسه، غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن استطاعت منفع » .
نفقه بر مبنای قانون ۱۱۹۹ قانون مدنی بر ذمه پدر است و چنانچه پدر فوت نماید و یا استطاعت پرداخت نفقه را نداشته باشد، این وظیفه بر ذمه جد پدری میباشد و در صورتی که جد پدری نیز شرایط پرداخت نفقه را نداشته باشد، مادر میتواند پرداخت نفقه را به گردن بگیرد.
لیکت مبحث تعیین میزان نفقه را بر عهده کارشناسان در دادگاههای خانواده قرار میدهند؛ و با مطرح نمودن سؤالاتی درباره وضعیت زوجین همچنین توانایی مالی پدر و جد پدری میزان نفقه را مشخص مینمایند.
لازم بهذکر است که میزان نفقه برای هر فردی مشابه نمیباشد. بنابراین مواردی نظیر سکونت در شهر یا روستا، میزان تحصیلات، شغل و محل سکونت پدر و مادر در مقدار نفقه متاثر میباشد.
همانگونه که در ابتدای صحبت بهطور کلی توضیح دادیم، چنانچه پدر فرزند شرایط پرداخت نفقه کودک را نداشته باشد، این حق در اختیار جد پدری قرار میگیرد.
چنانچه قاضی تشخیص دهد که شرایط دریافت نفقه از جانب پدر شوهر ممکن میباشد و بهمنظور این امر مانعی وجود نخواهد داشت. در قانون مقصود از پدرشوهر همان پدربزرگ یا جدپدری یا پدر پدر است. در این منظور از محرومیت پرداخت نفقه از جانب پدر فرزند صرفاً به واسطهی موت نمیباشد.
شرایط گرفتن نفقه از پدر شوهر
در اکثر موارد پدر فرزند به علت شرایط ویژهای مانند مریضیهای ناالاج، معلولیت جسمی، عدم توانایی و … توانایی پرداخت نفقه را نخواهند داشت. در این شرایط نخستین شخص بهمنظور پرداخت نفقه پدربزرگ است.
ممکن است در مواردی هم پدر از پرداخت نفقه امتناع نماید که در این حالت امکان دارد، زوجه با تنظیم دادخواست مطالبه نفقه کودک از جدپدری و یا گرفتن نفقه از پدر شوهر از طریق دادگاه خانواده اقدام نماید و قاضی در صورت کسب شرایط قانونی بهمنظور پرداخت نفقه ازجانب پدر شوهر حکم صادر نماید.
کلیهی این دعاوی در دادگاه خانواده صورت میگیرد و فرد ذینفع که مادر فرزند میباش با مراجعه به دادگاه و با تسلیم شکوائیه مطالبه نفقه کودک از پدربزرگ، درخواست مطالبه نفقه از جد پدری را مطرح مینماید.
مهمترین شرط گرفتن نفقه از پدر شوهر
حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری اصفهان بیان میکند: بهمنظور مطالبه نفقه کودک از پدربزرگ پدری میبایست پدر شوهر شرایط زیر را دارا باشد.
همانگونه که در توضیحات مذکور بیان شد، از جمله شرایطی که قاضی نفقه را بر ذمه پدرشوهر میگذارد، قدرت مالی پدربزرگ میباشد و چنانچه جدپدری استطاعت مالی بهجهت پرداخت نفقه را نداشته باشد، پرداخت نفقه بر ذمه مادر قرار خواهد گرفت.
در صورتی که فرزند از نظر مالی استطاعت تأمین هزینههای خود را داشته باشد، دیگر مستحق نفقه نمیباشد و شاغل بودن وی موجب میگردد که حق درخواست نفقه از پدر بزرگش را نداشته باشد.
چنانچه قاضی حکم به پرداخت نفقه از جانب پدربزرگ پدری را دهد، دیگر ممکن نخواهد بود که نفقه گذشته کودک را از وی مطالبه کرد و تنها نفقه روزهای آینده بر ذمه پدربزرگ خواهد بود.
مطالبه نفقه فرزند از پدربزرگ
آیا پدر بزرگ در صورت داشتن تمکن مالی میتواند از دادن نفقه به نوه خود خودداری نماید؟
همانگونه که حامد امیری وکیل خانواده میگوید: شرط دریافت نفقه از پدرشوهر، داشتن توانایی مالی وی میباشد، و چنانچه این تمکن بهواسطهی قاضی تأیید گردد، ایشان موظف به پرداخت نفقه میگردد.
به هیچ وجه امکان ندارد که از این وظیفه خود شانه خالی کند. چنانچه در این حالت پدر یا پدر بزرگ از پرداخت نمودن نفقه به فرزند واجبالنفقه خویش امتناع کند، بر اساس قانون به حبس تعزیری درجه شش محکوم خواهد شد.
این مجازات از شش ماه تا دو سال حبس است و مادر یا فرزند با اتکا به این حکم میتوانند جلب پدر یا جدپدری را از دادگاه درخواست نمایند.
آیا شاغل بودن مادر میتواند مانع از شرایط دریافت نفقه از پدر شوهر باشد؟
گاه در باور عموم مردم این موضوع وجود دارد که در مورد شرط دریافت نفقه از پدر شوهر ، چنانچه مادر شاغل باشد نمیتواند نسبت به گرفتن نفقه کودک خود اقدام نماید.
این باور غلط موجب گردیده است عدهای از مادران از این حق خود بهمنظور دریافت نفقه خودداری نمایند. لیکن هیچ قانونی مبنی بر نداشتن حق مادران شاغل برای گرفتن نفقه وجود ندارد و زنان نیز میتوانند در دادگاه طرح شکایت نمایند.
وضعیت زندگی و مالی زن تأثیر بهسزایی بر مقدار نفقه خواهد داشت. معمولاً زنانی که در وضعیت رفاهی مناسبی قرار دارند و مشغول به کار هستند، قاضی میزان نفقهی بیشتری را بهجهت فرزندانشان در نظر خواهد گرفت. برخلاف مادرانی که در روستا و در وضعیت رفاهی کمتری بهسر میبرند میزان نفقه هم کمتر میباشد.
دادخواست نفقه علیه پدر شوهر
آیا عروس میتواند علیه پدرشوهر خود دادخواست نفقه بدهد برای مخارج خود و فرزندان صغیرش؟
۱) چنانچه مرد فوت کرده باشد و زن نفقه فعلی و پیشین خود را طلب کند.
در صورتی که مرد فوت کرده باشد ، چنانچه زوجه مدعی نسب به نفقه فعلی خود شود، موجه نمیباشد.
چرا که براساس ماده ۱۱۱۰۰ قانون مدنی:« در عدهی وفات زوج، زن حق نفقه ندارد زیرا به واسطهی فوت زوج، عقد نکاح وهمچنین حق نفقه زوجه از بین میرود و پدر زوج نیز تکلیفی نسبت به آن ندارد.» لیکن چنانچه ادعای زوجه نسبت به نفقه گذشته خویش باشد،
با نظر به اینکه نفقه گذشته بخشی از مطالبات زن و نیز بخشی از دیون مرد میباشد،
چنانچه زوج بمیرد میبایست مثل سایر (دیون مهریه) ، از اصل ترکه قابلیت پرداخت دارد و دادخواست علیه پدرشوهر که تحت عنوان ورثه از جانب فرزندان، طرف دعوا قرار میگیرد، موجه میباشد و چنانچه ترکه وجود داشته، پدرشوهر ملزم به پرداخت میباشد.
نفقه نوه از پدر بزرگ
۲) چنانچه مرد فوت کرده باشد و زوجه نفقه فرزندان کوچک خود را طلب کند.
ولی چنانچه زوجه مدعی دریافت نفقه برای کودکان خویش باشد، براساس مادهی ۱۱۹۹ پدربزرگ ملزم به پرداخت نفقه فرزندان پسر خود خواهد بود.
چراکه با حاضر بودن پدربزرگ که ولی قهری (قیم) کودکان کوچک میباشد و به ارشدیت امور مالی را اداره مینماید، نوبت به قیومیت مادر نخواهد رسید. غیر از اینکه بنابر ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی زن تحت عنوان قیم و معتمد کودکان تعیین گردیده باشد.
۳) چنانچه شوهر (زوج) در قید حیات و محجور باشد.
در این فرض زوجه حق مطالبه نفقه کنونی و گذشته خویش را از دارایی شوهر خواهد داشت و با حجر(هجرت) یا جنون مرد حق نفقه زوجه از بین نخواهد رفت همچنین ولی یا قیم مرد موظف میباشد که از دارایی شوهر، نفقه و مخارج زوجه را به وی پرداخت نماید.
در خصوص نفقه فرزندان نیز میبایست گفت: اگرچه امکان دارد این احتمال بهوجود آید که نفقه اقارب دین نمیباشد و وظیفه محض میباشد و با جنون، پدر وظیفهای نسبت به نفقه اولاد خود نخواهد داشت؛ لیکن عدهی کثیری از فقها فرمودهاند، که با حجر مرد، ولی او مکلف میباشد واجبات مالی محجور اعم از نفقه اشخاص واجب النفقه او (از جمله زن و اولاد صغیر) را از دارایب خود محجور پرداخت نماید.
و به هر صورت چنانچه زوجی که محجور میباشد استطاعت مالی نداشته باشد، پدربزرگ در خصوص کودکان او (فرزندان فرزندان آن جد) موظف است، با داشتن توانایی مالی، نفقه آنها را پرداخت کند.
با این وجود از نظر شکلی تنظیم دادخواست زوجه از سوی اولاد به طرفیت پدرشوهر منوط به داشتن سمت و رعایت شرایط شکلی میباشد. با این وجود چنانچه سمت نداشت، میتواند از طریق سرپرستی دادگاه اعلام نماید.
لیکن درخصوص نفقه زن، پدرشوهر به شخصه وظیفهای نخواهد داشت که از دارایی خویش پرداخت کند. و فقط در صورت توانایی مالی زوج (محجور)، پدرشوهر به ارشدیت یا سرپرستی از او میبایست از داریی محجور اخراج و پرداخت نماید.
۴) چنانچه زوج در قید حیات و معسر است.
در این حال پدرشوهر بهشخصه نسبت به پرداخت نفقه زن وی (یعنی عروس خویش) ملزم نمیباشد. چراکه براساس دیدگاه فقها امامیه نفقه زن فرزند پسر یا همان عروس بر فرد واجب نمیباشد و تکلیفی برای پرداخت آن نخواهد داشت.
و در حالت اعسار زوج، زوجه میبایست منتظر تمکن مالی او باشد. لیکن همانطور که بیان شد، چنانچه زوج به دلیل اعسار، گشایش مالی نداشته باشد، وظیفه پرداخت نفقه اولاد بر ذمه پدربزرگ خواهد بود.
۵) چنانچه زوج از پرداخت نفقه خودداری نماید
در این حالت زوج شخصاً میبایست نفقه و مخارج اشخاص واجب النفقه (اعم از زن و اوالاد خوی) را بپردازد.
سخن پایانی
اخذ نفقه از پدرشوهر مقعی مطرح میگردد، که زوج به هر علتی نفقه زوجه یا نفقه اولاد را نپردازد. در این شرایط و در صورت توانایی مالی پدرشوهر، زن میتواند نفقه اولاد خود را از جد پدری مطالبه نماید.
نخستین و مهمترین شرطی که پدرشوهر یعنی پدربزرگ را مکلف به پرداخت نفقه مینماید؛ تمکن مالی وی میباشد. مبنی بر این چنانچه پدرشوهر اوضاع مالی خوبی نداشته باشد، نمیتوان نفقه را از او درخواست نمود.