استنکاف چیست؟

ناطقان: در قانون مشهورترین استنکاف در خصوص شخص قاضی می‌باشد که قانون امتناع و استنکاف او را تخلف شمرده است و همچنین در موضوعاتی دیگر نیز استنکاف به کار رفته مانند استنکاف از دریافت اوراق قضایی و…


استنکاف قاضی از صدور رای

در مواد و اصول نخستین آیین دادرسی مدنی آمده است که قاضی در شکایت مطرح شده در هر صورت می‌بایست رای و یا حکم صادر نماید و به هیچ عنوان حق ندارد با هیچ عذری از صدور رای امتناع ورزد.

به عنوان مثال حق ندارد بگوید قانون در خصوص این پرونده و شکایت ساکت است و یا حکمی در این خصوص وجود ندارد.

این بهانه‌ها قابل قبول نبوده و قاضی می‌بایست حتی چنانچه قانون ساکت باشد در منابع فقه و فتواهای گوناگون حکم موضوع را پیدا کند. حال چنانچه قاضی از صدور رای امتناع ورزد به اصطلاح استنکاف کننده یا مستنکف حق برشمرده می‌شود‌ و مجازات می‌گردد.
تکلیف قاضی به صدور رای

به موجب ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی:

«قضات دادگاه.ها موظفند موافق قوانین به دعاوی رسیدگی کرده، حکم مقتضی صادر و یا فصل خصومت نمایند. در صورتی که قوانین موضوعه کامل یا صریح نبوده یا متعارض باشند یا اصلاً قانونی در قضیه مطروحه وجود نداشته باشد، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر و اصول حقوقی که مغایر با موازین شرعی نباشد، حکم قضیه را صادر نمایند و نمی‌توانند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزند و الّا مُستَنکف از احقاق حق شناخته شده و به مجازات آن محکوم خواهند شد.»
استنکاف از دریافت اخطاریه

در هر شکایتی که مطرح می‌گردد، قاضی می‌بایست به خوانده ابلاغ کند و اخطاریه بدهد که برعلیه شما شکایتی مطرح گردیده و در تاریخ مقرر جهت دادرسی حضور یابید.

در قدیم این ابلاغ‌ها به شکل حضوری و فیزیکی از طریق مامور دولت صورت می‌گرفت و چنانچه خوانده ابلاغیه را تحویل نمی‌گرفت؛ در اصطلاح می‌گفتند که استنکاف نموده است و مامور ابلاغ این موضوع را در ابلاغیه ذکر می‌نمود و به اطلاع دادگاه می‌رساند.

البته امروزه این ابلاغیه‌ها به طور الکترونیکی برای شخص و سامانه ارسال می‌گردد و شخص به وسیله تلفن همراه و رایانه امکان دسترسی به آن را پیدا خواهد کرد و سامانه، زمان ورود و مشاهده ابلاغیه را به ثبت می‌رساند و شخص نمی‌تواند بگوید از وجود ابلاغیه بی خبر بوده است.

به موجب ماده ۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی:

«چنانچه خوانده یا هر یک از اشخاص یاد شده در ماده قبل در محل نباشند یا از گرفتن برگه‌‌های اخطاریه استنکاف کنند، مأمور ابلاغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قید نموده نسخه دوم را به نشانی تعیین شده الصاق می‌کند و برگ اول را با سایر اوراق دعوا عودت می‌دهد.»

در این شرایط خوانده این امکان را دارد تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه رجوع و با تحویل رسید، اوراق مرتبط را اخذ نماید.

استنکاف یعنی چه
مشاهده نکردن ابلاغ سامانه ثنا

امروزه که ابلاغ‌ها به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد، شخص می‌بایست سامانه ابلاغ الکترونیکی را بلافاصله پس از اطلاع بررسی نماید و از ابلاغیه‌ها مطلع گردد و در غیر این صورت استنکاف کرده است و قاضی فرض را بر این قرار می‌دهد که شخص ابلاغیه را مشاهده نموده است.

بر اساس آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا و نحوه رسیدگی به دعوا از عملیات اجرایی و طبق ماده ۱۶ آن:
برای مشاوره فوری کلیک کنید

«در ابلاغ الکترونیکی، مخاطب نمی‌‌تواند اظهار بی‌ اطلاعی کند؛ مگر اینکه ثابت نماید به لحاظ عدم دسترسی یا نقص در سامانه یا سیستم الکترونیک ابلاغ یا شبکه مخابراتی از مفاد ابلاغ مطلع نشده است. خودداری از مراجعه به سامانه ابلاغ، به منزله استنکاف از قبول اوراق اجرایی بوده و ابلاغ محسوب می‌‌گردد.»
استنکاف مرد از پرداخت نفقه

در ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی موضوع اجتناب مرد از پرداخت نفقه را پیش بینی نموده است.
به موجب ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی: «زن می‌‌تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به محکمه رجوع کند در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.»
استنکاف از پرداخت محکوم به

بر اساس آیین‌نامه اجرایی نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، از جمله مواردی که برای حبس محکوم می‌بایست احراز گردد این می‌باشد که وی بدون دلیل منطقی و عذر موجه از پرداخت اجتناب نماید.

طبق ماده ۱ آن: «اعمال ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی که در این آیین‌‌نامه قانون شناخته می‌‌شود، بسته به احراز موارد زیر توسط قاضی است:

۱) درخواست محکوم‌ له؛
۲) استنکاف محکوم‌ علیه از پرداخت، بدون دلیل منطقی؛ و… .»

محرز شدن استنکاف نسبت به آراء قطعی دیوان، مشروط به حصول موارد زیر است:

۱) نخست شعبه صادرکننده رأی باید صدور اجرائیه عملیات اجرائی را در مورد رأی صادر شده تعقیب کند در صورت حاصل نشدن نتیجه از اجرای رأی برغم پیگیری‌های صورت گرفته و استنکاف فرد یا مرجع محکوم‌علیه از اجرای رأی به تقاضای محکوم‌له مسئله را به رئیس دیوان انتقال می‌دهد. رئیس دیوان یا معاون وی موضوع را برای اجراء به یکی از دادرسان واحد اجرای احکام انتقال می‌دهد.

۲) بعد از ارجاع به دادرس مجری حکم و اجرای اقدامات چهارگانه موضوع ماده ۳۶ قانون دیوان عدالت اداری بر اساس موضوع اگر که اجرای حکم صورت نگرفت و دادرس با اجتناب محکوم‌علیه روبه‌رو شد با محقق شدن استنکاف به مستنکف تفهیم اتهام ، آخرین دفاع دریافت و قرار تأمین متناسب صادر و از ریاست دیوان یا معاون او با صدور قرار مجرمیت درخواست صدور کیفر خواست می‌کند.

۳) ریاست دیوان یا معاون او که مأذون از پیش او می‌باشد کیفرخواست به موجب دلایل انتسابی به مستنکف صادر و بر اساس ماده ۳۷ قانون دیوان عدالت اداری درخواست تعیین کیفر منوط به مستنکف را می‌کند.

۴) شعبه ذی‌ربط با دریافت کیفرخواست بعد از بررسی ماهوی جرم انتسابی به مستنکف اگر استنکاف محکوم‌علیه را در مقایسه با رأی دیوان ثابت و مسلم شناخت به موجب ماده ۳۷ قانون دیوان عدالت اداری مستنکف محکوم به مجازات انفصال از خدمت به مدت ۵ سال و جبران صدمات قانونی وارده صادر می‌نماید.
استنکاف از حق یعنی چه

هر کدام از مقامات قضائی كه دعوا و ظلمی طبق شرايط قانوني به پیش آنها مطرح شود و در صورتی که رسيدگی به آنها از تکالیف ایشان بوده به هر عذر و بهانه‌ای حتی به عذر سكوت يا کوتاهی يا تناقض قانون از پذیرش شكايت يا رسيدگی به آن اجتناب نماید يا بر خلاف قانون صدور حكم را ‌به تأخير اندازد يا بر خلاف قانون عمل نماید مرتکب جرم استنکاف از احقاق حق گردیده است.

استنکاف
استنکاف از قبول اوراق قضایی یعنی چه

وکیل اصفهان در پاسخ به سوال استنکاف از پذیرش اوراق قضایی به چه معنا است بیان می‌دارد: استنکاف به معنی اجتناب و امتناع است. استنکاف در واقع از پذیرش اوراق قضایی یعنی سرباز زدن از پذیرش اوراق قضایی.

ابلاغ اوراق قضایی به دو صورت، ابلاغ واقعی و ابلاغ قانونی دسته‌بندی می‌شود که در صورتی که اوراق در افراد حقیقی به خود مخاطب و در افراد حقوقی حقوق عمومی (ادارات دولتی) به مدیر دفتر یا قائم مقام وی و در افراد حقوقی حقوق خصوصی (شرکت‌ها) به رئیس یا قائم مقام وی یا دارنده حق امضا ابلاغ شود ودر برگه دیگر رسید دریافت خواهد شد، ابلاغ واقعی و در موارد غیر آن شامل:

امتناع افراد از وصول اوراق به بستگان؛ تحویل اوراق به مسئول دفتر در شرکت‌ها، چسباندن اوراق به محل به دلیل نبودن افراد در محل آگهی در روزنامه در موارد مجهول المکان بودن خوانده و… ابلاغ قانونی به حساب می‌آید.
بهترین شکل ابلاغ اوراق قضایی ابلاغ واقعی بوده و مزیت‌هایی اعم از این موارد دارد:
برای مشاوره فوری کلیک کنید

اعمال بهتر حق و عدالت در احقاق حق مراجعه کنندگان، با خبر شدن اصحاب دعوی از مکان و تاریخ تشکیل جلسه دادگاه، رعایت اصل تناظر، عدم اطاله دادرسی و اجرای سریع احکام صادر شده که می‌بایست در جامعه حقوقی اهمیت ابلاغ واقعی با شناخت بهتر آثار آن به طور تثبیت شده در بیاید.

نتیجه گیری

استنکاف به معنی اجتناب و خودداری کردن می‌باشد. در جاهای گوناگونی از قانون به آن اشاره گردیده است که مشهورترین آن استنکاف قاضی از صدور رای می‌باشد که جهت آن قانون تعیین مجازات نموده است.

با در نظر گرفتن اینکه استنکاف از رسیدگی و اخلال در نظم دادرسی و یا به تاخیر انداختن رسیدگی توسط مقامات قضایی یا اداری خسارات غیر قابل جبرانی را به نظام قضایی یک کشور و طرفین دعوا وارد می‌نماید و نیز با در نظر گرفتن اینکه مقامات گفته شده نقش و اختیارات بسیاری در روند رسیدگی به شکایات و تظلمات خواهند داشت و به آسانی قادرند احقاق حقوق افراد را با مانع مواجه کنند. اطاله دادرسی هم از جمله عواقب منفی آن از مشکلات اصلی دستگاه قضایی کشورها محسوب می‌شود.

در قانون در موضوعات دیگر نیز به استنکاف اشاره داشته مانند استنکاف از پرداخت نفقه و… که در مطالب فوق به توضیح آن پرداختیم.